ΑΠ 294/2020: Μεταβίβαση κυριότητας και σύσταση επικαρπίας με το ίδιο συμβολαιογραφικό έγγραφο: Απαιτείται διπλή μεταγραφή

ΑΠ 294/2020: Μεταβίβαση κυριότητας και σύσταση επικαρπίας με το ίδιο συμβολαιογραφικό έγγραφο: Απαιτείται διπλή μεταγραφή

Η αναιρεσείουσα (εναγόμενη στον πρώτο βαθμό και εκκαλούσα στον δεύτερο βαθμό) ζητά την αναίρεση της υπ’ αριθμόν 633/2018 οριστικής απόφασης του Μονομελούς Εφετείου Θεσσαλονίκης, με την οποία έγινε δεκτή η διεκδικητική κυριότητας ακινήτου αγωγή της αναιρεσίβλητης (ενάγουσα στον πρώτο βαθμό και εφεσίβλητη στον δεύτερο βαθμό). Η πρωτοβάθμια απόφαση αναγνώρισε δικαίωμα συγκυριότητας της ενάγουσας πάνω σε ακίνητο, λόγω μη ύπαρξης διπλής μεταγραφής του αρχικού συμβολαίου. Ειδικότερα, η ανώνυμη τραπεζική εταιρεία Α είχε απαίτηση κατά της οφειλέτριάς της, Β, προς ικανοποίηση της οποίας, κατασχέθηκε αναγκαστικώς ποσοστό ½ εξ αδιαιρέτου της ψιλής κυριότητας οικοπέδου, το οποίο κατείχε η Β. Η Α αναδείχθηκε υπερθεματίστρια στον δημόσιο αναγκαστικό πλειστηριασμό που ακολούθησε. Η σύσταση του ως άνω δικαιώματος ψιλής κυριότητας υπέρ της καθ’ ης η εκτέλεση έγινε ως εξής: η μητέρα της Β μεταβίβασε λόγω γονικής παροχής την ψιλή κυριότητα κατά ποσοστό ½ εξ αδιαιρέτου στα δύο τέκνα της (Β και Γ), παρακρατώντας εφ’ όρου ζωής την επικαρπία, δηλώνοντας ταυτόχρονα, ότι μετά το θάνατό της, η επικαρπία θα επέλθει στον σύζυγό της λόγω δωρεάς και όχι στα τέκνα της. Σύμφωνα με τις διατάξεις ΑΚ 1000, 1033, 1142, 1143, 1144, 1166, η προσωπική δουλεία της επικαρπίας συνίσταται στο δικαίωμα του επικαρπωτή να χρησιμοποιεί και να καρπώνεται το πράγμα, διατηρώντας ακέραιη την ουσία του. Παρέπεται ότι περιεχόμενο της επικαρπίας είναι, εφόσον δεν προκύπτει κάτι άλλο από την συστατική αυτής πράξη, η πλήρης, δηλαδή καθολική, άσκηση των εξουσιών της κυριότητας, η οποία εφεξής γίνεται ψιλή, ώστε δε νοείται ψιλή κυριότητα επί του πράγματος χωρίς να υπάρχει δικαίωμα επικαρπίας διαφορετικού προσώπου επί τούτου (ΑΠ 1050/2019, ΑΠ 1657/2001). Η επικαρπία συνίσταται με δικαιοπραξία ή με χρησικτησία. Ο κύριος ακινήτου μπορεί, μεταβιβάζοντάς το, για νόμιμη αιτία σε άλλον με συμβόλαιο μεταγεγραμμένο, να παρακρατήσει την επ’ αυτού επικαρπία υπέρ του εαυτού του ή υπέρ τρίτου, οπότε η επικαρπία κτάται με το συμβόλαιο κατά τρόπο πρωτότυπο (ΑΠ 211/69, ΑΠ 205/1957). Στην περίπτωση αυτή, δεν καταρτίζεται μία δικαιοπραξία (με περιεχόμενο την παραχώρηση της ψιλής κυριότητας από τον κύριο στον ψιλό κύριο και την παρακράτηση για τον εαυτό του της επικαρπίας), αλλά δύο δικαιοπραξίες, αφ’ ενός η μεταβίβαση της ψιλής κυριότητος στον αποκτώντα, αφ’ ετέρου η σύσταση από τον αποκτώντα επικαρπίας υπέρ αυτού που του μεταβίβασε την ψιλή κυριότητα. Οι δικαιοπραξίες μπορούν να συντελεστούν σε ενιαία εξωτερική πράξη και εάν πρόκειται για ακίνητο, μπορούν να ενσωματωθούν στο αυτό συμβολαιογραφικό έγγραφο. Ο φύλακας των μεταγραφών οφείλει, όμως να σημειώσει στο βιβλίο μεταγραφών δύο φορές το όνομα κάθε συμβαλλόμενου, του ενός ως δικαιοδότη της κυριότητας και ως δικαιούχου της επικαρπίας, και του άλλου ως δικαιοδότη της επικαρπίας και ως δικαιούχου της κυριότητας. Σε περίπτωση που δεν μεταγραφεί μία από τις δύο δικαιοπραξίες, το αντίστοιχο δικαίωμα, βάσει των ΑΚ 1192 και 1198 δεν αποκτάται. Συνεπώς, κατά τη μεταγραφή της ανωτέρω συμβολαιογραφικής πράξης, έπρεπε να σημειωθεί η μητέρα ως δικαιοδότης της ψιλής κυριότητας στα τέκνα της και ως δικαιοπάροχος της επικαρπίας και τα τέκνα ως δικαιούχοι της ψιλής κυριότητας και δικαιοδότες της επικαρπίας, κάτι που δεν έγινε, καθώς μεταγράφηκε στη μερίδα της μητέρας μόνον ως σύσταση γονικής παροχής της ψιλής κυριότητας και δωρεά αιτία θανάτου της επικαρπίας, ενώ στη μερίδα των Β και Γ μεταγράφηκε μόνο ως αποδοχή γονικής παροχής ψιλής κυριότητας. Οι Β και Γ, λοιπόν, απέκτησαν ποσοστό ½ εκ αδιαιρέτου ο καθένας της πλήρους κυριότητας, και όχι της ψιλής. Μετά τον πλειστηριασμό, λοιπόν, η εταιρεία Α απέκτησε το ½ της πλήρους κυριότητας. Όταν πτώχευσε, το ιδανικό μερίδιό της (της Α) πάνω στο ακίνητο πλειστηριάστηκε και κατακυρώθηκε στην ενάγουσα (και εκκαλούμενη και εφεσίβλητη) εταιρεία Δ, επομένως η Δ απέκτησε το ½ της πλήρους κυριότητας του ακινήτου. H εναγόμενη, ωστόσο, κατείχε το παραπάνω ακίνητο και αρνούνταν να το αποδώσει την ενάγουσα Δ, κατά το ιδανικό μερίδιό της επ’ αυτού, το εκμίσθωνε και εισέπραττε τα μισθώματα, στο σύνολό τους, προσβάλλοντας έτσι το δικαίωμα συγκυριότητας της Δ. Η πρωτόδικη και η δευτεροβάθμια απόφαση, όπως και η απόφαση του Άρειου Πάγου δέχθηκαν την συγκυριότητα και την υποχρέωση της αναιρεσείουσας να αποδώσει το ακίνητο στην αναιρεσίβλητη.

Επιμέλεια: Χριστιάνα Ανδρέου, ασκ.Δικηγόρος Αθηνών

Άρειος Πάγος