Ακύρωση της υπέρ της συζύγου του διαθέτη διάταξης διαθήκης, υπ’ αριθμ. 1821/2017 απόφαση Γ’ Τμήματος ΑΠ
Κατά τη διάταξη του άρθρου 1785 ΑΚ, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 24 του ν. 1329/1983, η διάταξη σε διαθήκη του κληρονομουμένου υπέρ του συζύγου του, σε περίπτωση αμφιβολίας, είναι ακυρώσιμη, αν ο μεταξύ τους γάμος είναι άκυρος ή λύθηκε όσο ζούσε ο διαθέτης, ή αν ο διαθέτης, έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του. Από τη διάταξη αυτή προκύπτει, ότι με τον καθιερούμενο ερμηνευτικό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο, σε περίπτωση αμφιβολίας, είναι ακυρώσιμη η διάταξη στη διαθήκη υπέρ του συζύγου, αν συντρέχουν και οι λοιπές προϋποθέσεις του ως άνω άρθρου, μετατίθεται το βάρος της επίκλησης και απόδειξης στον τετιμημένο σύζυγο, για να άρει την αμφιβολία και να αποτρέψει την ακύρωση της υπέρ αυτού διάταξης, του ισχυρισμού, ότι η θέληση του διαθέτη, κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, δεν θα ήταν διαφορετική ακόμη και στην υποθετική περίπτωση, κατά την οποία θα γνώριζε την ακυρότητα του γάμου ή τη μέχρι του θανάτου του αμετάκλητη λύση του με διαζύγιο.
Την άποψη αυτή ενισχύει και το δεύτερο εδάφιο του όρθρου 1786 ΑΚ, αφού επί της παρεμφερούς περίπτωσης της παράλειψης νόμιμου μεριδούχου, υφισταμένου κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, αλλ’ αγνώστου στο διαθέτη, ή επιγενόμενου αυτής, η ακύρωση αποκλείεται, όταν αποδεικνύεται ότι ο διαθέτης θα προχωρούσε στη σύνταξη της διαθήκης και αν γνώριζε την πραγματική κατάσταση που υπάρχει ή επήλθε. Το κατά την ανωτέρω διάταξη δικαίωμα ακύρωσης, γεννιέται μόνο “σε περίπτωση αμφιβολίας”. Εφόσον, δηλαδή, δεν διαπιστώνεται είτε αποκλειστικά με την ερμηνεία της ίδιας της διαθήκης είτε αποκλειστικά με προσφυγή σε στοιχεία που βρίσκονται έξω από αυτήν είτε με συνδυασμό ερμηνείας της διαθήκης και “εξωτερικών” στοιχείων, αντίθετη βούληση του διαθέτη. Η βούληση αυτή μπορεί να είναι “πραγματική” (λ.χ. ο διαθέτης γνώριζε την ελαττωματικότητα του γάμου) είτε “υποθετική” (λ.χ. τι θα ήθελε ο διαθέτης, αν γνώριζε την ελαττωματικότητα του γάμου ή την ύπαρξη λόγου διαζυγίου σε βάρος του τιμώμενου συζύγου). Κρίσιμος χρόνος για τη διαπίστωση της παραπάνω πραγματικής ή υποθετικής βούλησης του διαθέτη είναι ο χρόνος σύνταξης της διαθήκης, ενώ μεταγενέστερα περιστατικά (λ.χ. συμπεριφορά του διαθέτη) θα μπορούσαν να συνεκτιμηθούν για τη διαπίστωση της υποθετικής βούλησης του διαθέτη, όχι μόνο υπέρ της ισχύος της διάταξης, αλλά και κατ’ αυτής. Πάντως, μόνο το γεγονός ότι ο διαθέτης δεν ανακάλεσε τη διάταξη όσο ζούσε , αν και γνώριζε τη λύση του γάμου, δεν αποδεικνύει αντίθετη βούληση του.
Περαιτέρω κατ’ εφαρμογή της ως άνω διάταξης του άρθρου 1785 ΑΚ, ακυρώνεται, σε αντίθεση με τη ρύθμιση της διάταξης του άρθρου 1786 ΑΚ, μόνο η διάταξη υπέρ του συζύγου, ενώ το κύρος της όλης διαθήκης θα κριθεί κατά τη διάταξη του άρθρου 181 ΑΚ. Επίσης, όπως προκύπτει από τη διάταξη του άρθρου 1787 ΑΚ δικαιούται σε ακύρωση διάταξης τελευταίας βούλησης, σε περίπτωση συνδρομής των προϋποθέσεων του όρθρου 1785 ΑΚ, μόνον ο αμέσως ωφελούμενος από την ακύρωση αυτής, όπως είναι ο υποκατάστατος, ο εξ αδιαθέτου κληρονόμος, ο εγκατάστατος σε προηγούμενη διαθήκη, ο συγκληρονόμος που δικαιούται σε προσαύξηση, ο καταπιστευματοδόχος κ.λ.π.
Συνεπώς, αφού δεν αποδεικνύεται ότι ο διαθέτης θα ήθελε να ισχύσει η υπέρ της συζύγου του εναγομένης διάταξη της διαθήκης του και αν ακόμη κατά το χρόνο της σύνταξης της είχε προβλέψει τη λύση του γάμου τους, όπως ισχυρίστηκε τόσο πρωτόδικα όσο και κατ’ έφεση η εναγομένη εφεσίβλητη, θα πρέπει η ένδικη αγωγή που ασκήθηκε από τον αμέσως, σύμφωνα με τις παραδοχές της μείζονας σκέψης, ωφελούμενο από την ακύρωση της διάταξης αυτής, ήτοι από τον συνεγκατάστατο συγκληρονόμο σε όλη την κληρονομιά κατά τον χρόνο της εγκατάστασης, που δικαιούται, σε περίπτωση έκπτωσης μετά την επαγωγή, όπως εν προκειμένω, σε προσαύξηση (βλ. άρθρο 1807 ΑΚ και Π. Κορνηλάκη, ΕρμΑΚ, άρθρο 1807, παρ 14 ,σελ. 372), να γίνει δεκτή και ως ουσία βάσιμη, να ακυρωθεί η υπέρ της συζύγου του διαθέτη διάταξη της διαθήκης
Επιμέλεια: Καρανάσου Κέλλυ / Επιστημονική Συνεργάτης e-Θέμις
Το κατά την ανωτέρω διάταξη δικαίωμα ακύρωσης, γεννιέται μόνο "σε περίπτωση αμφιβολίας". Εφόσον, δηλαδή, δεν διαπιστώνεται είτε αποκλειστικά με την ερμηνεία της ίδιας της διαθήκης είτε αποκλειστικά με προσφυγή σε στοιχεία που βρίσκονται έξω από αυτήν είτε με συνδυασμό ερμηνείας της διαθήκης και "εξωτερικών" στοιχείων, αντίθετη βούληση του διαθέτη.
