Δικονομικά ζητήματα του θεσμού της πιλοτικής δίκης ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας
Με τα άρθρο 1 του ν. 3900/2010 «Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις (Α’ 213)» προβλέφθηκε ότι οποιοδήποτε ένδικο βοήθημα ή μέσο ενώπιον οποιουδήποτε τακτικού διοικητικού δικαστηρίου μπορεί να εισαχθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας με πράξη τριμελούς επιτροπής, αποτελούμενης από τον Πρόεδρο του, τον αρχαιότερο Αντιπρόεδρο και τον Πρόεδρο του αρμόδιου καθ` ύλην Τμήματος, ύστερα από αίτημα ενός των διαδίκων ή του Γενικού Επιτρόπου των διοικητικών δικαστηρίων, όταν με αυτό τίθεται ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος που έχει συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων. Ομοίως, όταν διοικητικό δικαστήριο επιλαμβάνεται υπόθεσης, στην οποία ανακύπτει τέτοιο ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος, μπορεί με απόφαση του, που δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα, να υποβάλει σχετικό προδικαστικό ερώτημα στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Το δεύτερο εδάφιο της προηγούμενης παραγράφου εφαρμόζεται αναλόγως και στην περίπτωση υποβολής προδικαστικού ερωτήματος. Η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας είναι υποχρεωτική για το δικαστήριο που υπέβαλε το ερώτημα και δεσμεύει τους παρεμβάντες ενώπιον του.
Με τις ανωτέρω διατάξεις εισήχθη για πρώτη φορά στην εθνική έννομη τάξη ο θεσμός της πρότυπης δίκης ή «δίκης- πιλότου», ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας σε θέματα που, ως εκ της φύσεώς τους, έχουν γενικότερο ενδιαφέρον και, συνεπώς, αναμένεται να προκαλέσουν σημαντικό αριθμό διαφορών, με τον κίνδυνο να εκδοθούν αντιφατικές αποφάσεις και να υπάρξει σημαντική καθυστέρηση για τους διαδίκους ενώπιον των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων, με απώτερο σκοπό τη διασφάλιση της αρχής της ενότητας της νομολογίας καθώς και της επιτάχυνσης της διαδικασίας απονομής δικαιοσύνης σε ζητήματα γενικότερου ενδιαφέροντος (βλ. Σ.τ.Ε. Ολομ. 479-481/2018, 4741/2014, 1118/2014, 694/2013, 1971/2012, 1619/2012, και προπαρασκευαστικές ενέργειες νομοθέτη- αιτιολογική έκθεση ν. 3900/2010).
Κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρ. 1 ν. 3900/2010, η υποβολή προδικαστικού ερωτήματος από τακτικό διοικητικό δικαστήριο στο Συμβούλιο της Επικρατείας για «ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος» προϋποθέτει ότι το διοικητικό δικαστήριο, ως αρμόδιο καταρχήν επί της συγκεκριμένης διαφοράς, έχει ασκήσει πράγματι την αρμοδιότητά του και έχει διαγνώσει ότι η επίλυση του εν λόγω ζητήματος είναι αναγκαία για την έκδοση οριστικής αποφάσεως. Περαιτέρω, ο χαρακτήρας του ζητήματος ως «γενικότερου ενδιαφέροντος» πρέπει να αναδεικνύεται με την απαραίτητη σαφήνεια, έτσι ώστε το Ανώτατο Δικαστήριο να μπορεί να ασκήσει αποτελεσματικά, σύμφωνα με το σκοπό της, την αντίστοιχη δική του αρμοδιότητα ελέγχοντας ευχερώς ποιά από τα ζητήματα που του παραπέμπονται παρουσιάζουν πραγματικά γενικότερο ενδιαφέρον και συμβάλλοντας, με την επίκαιρη επίλυσή τους, στην ενότητα της νομολογίας και την ασφάλεια δικαίου. Συνεπώς, το τακτικό διοικητικό δικαστήριο που υποβάλλει προδικαστικό ερώτημα πρέπει, στην απόφαση του, αφενός μεν να παραθέτει και να τεκμηριώνει τους λόγους, για τους οποίους το ζήτημα ή τα ζητήματα που ανέκυψαν στην αχθείσα ενώπιον του διαφορά και αποτελούν το αντικείμενο του ερωτήματος είναι, όπως ορίζει ο νόμος, «γενικότερου ενδιαφέροντος με συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων», αφετέρου δε να αναδεικνύει επαρκώς, με την παράθεση των - νομίμως αποδειχθέντων - πραγματικών περιστατικών της υποθέσεως καθώς και του εφαρμοστέου νομοθετικού πλαισίου ότι το ζήτημα, για το οποίο υποβάλλεται το ερώτημα, ανακύπτει πράγματι στην ενώπιον του διαφορά, δηλαδή ότι είναι κρίσιμο και λυσιτελές για την επίλυσή της, χωρίς να απαιτείται να λαμβάνει, και μάλιστα αιτιολογημένα, θέση επί του νομικού ζητήματος που τίθεται με αυτό, αν και κάτι τέτοιο είναι σκόπιμο, προς το συμφέρον της απονομής της δικαιοσύνης (βλ. και ΣτΕ 623/2019).
Να σημειωθεί ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας, επιλαμβανόμενο προδικαστικού ερωτήματος, δεν υποκαθίσταται στην κρίση του καταρχήν αρμοδίου διοικητικού δικαστηρίου και δεν αποφαίνεται πρωτογενώς για την φύση του ζητήματος για το οποίο υποβάλλεται το προδικαστικό ερώτημα ως «γενικότερου ενδιαφέροντος», πλην προδήλων περιπτώσεων, ούτε και για την λυσιτέλεια του διατυπωθέντος προδικαστικού ερωτήματος, αλλά, αν δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις αυτές, απέχει της απαντήσεως στο υποβληθέν ερώτημα (βλ. ΣτΕ Ολομ. 1841 - 3/2013, 1470/2016, επίσης ΣτΕ 761/2014 7μ., 2282/2014 7μ., 2653/2014 7μ., 2182/2015 7μ., 2035/2017, 1579/2018).
Ήδη με την πρόσφατη απόφαση ΣτΕ Ολ 797/2021 κρίθηκε ότι στην περίπτωση της δυνατότητας των διαδίκων να απευθύνονται στο Συμβούλιο της Επικρατείας με αίτησή τους προς την αρμόδια Επιτροπή του Συμβουλίου της Επικρατείας προϋπόθεση αποτελεί, πάντως, να μην έχει ήδη συζητηθεί ενώπιον του διοικητικού δικαστηρίου η υπόθεσή τους. Εξάλλου, μετά τη συζήτηση της υπόθεσης στο διοικητικό δικαστήριο υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα του εν λόγω δικαστηρίου να απευθυνθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας με προδικαστικό ερώτημα. Στην κρινόμενη υπόθεση το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο έκρινε ότι η αίτηση κατά το άρθρο 1 παρ. 1 του Ν 3900/2010 για εισαγωγή αιτήσεως ακυρώσεως με τη διαδικασία της «δίκης – πιλότου» ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας κατόπιν της συζήτησης της αιτήσεως ακυρώσεως από το διοικητικό δικαστήριο ήταν απαράδεκτη, με αποτέλεσμα να κηρυχτεί άκυρη η συζήτηση της υπόθεσης στο ακροατήριο του Συμβουλίου της Επικρατείας και ο φάκελος της υπόθεσης να επιστραφεί στο δικάσαν διοικητικό πρωτοδικείο, ώστε να ολοκληρωθεί επ’ αυτής η διάσκεψη.
Καθόσον αφορά το ζήτημα της παραδεκτής παρεμβάσεως στην πιλοτική δίκη ενώπιον του ΣτΕ, μπορεί να παρέμβει κάθε διάδικος σε εκκρεμή δίκη, στην οποία ανακύπτει το ίδιο νομικό ζήτημα που τίθεται με το ένδικο βοήθημα που έχει εισαχθεί στο Δικαστήριο.
Η πιλοτική δίκη ενώπιον του ΣτΕ έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως για την τελική διάγνωση από το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο της συνταγματικότητας ή μη διατάξεως και ρυθμίσεων που αφορούν ζητήματα ευρύτερου ενδιαφέροντος (ενδεικτικά του ειδικού συστήματος αδειοδοτήσεως των υπεραγορών λιανικού εμπορίου του άρθρου 10 του ν.2323/1995, όπως αντικαταστάθηκαν με το άρθρο 10 του ν.3377/2005, των ρυθμίσεων του άρθρου 24 του ν.4014/2011 για την αναστολή επιβολής κυρώσεων στην αυθαίρετη δόμηση, της περικοπής των αποδοχών μελών ΔΕΠ των ΑΕΙ σε εφαρμογή του άρθρου πρώτου του ν.4093/2012, της περικοπής των δώρων εορτών και αδείας των δημοσίων υπαλλήλωνκ.α.), και πράγματι συνιστά έναν εξαιρετικά λειτουργικό δικονομικό θεσμό για την ταχεία και ενιαία δικαστική αντιμετώπιση υποθέσεων που αφορούν ευρύ κύκλο προσώπων.
Να σημειωθεί ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας, επιλαμβανόμενο προδικαστικού ερωτήματος, δεν υποκαθίσταται στην κρίση του καταρχήν αρμοδίου διοικητικού δικαστηρίου και δεν αποφαίνεται πρωτογενώς για την φύση του ζητήματος
Source/ Author:Zέτα Ζυγούρη
