Η εξέλιξη της νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας ως προς το νομικό καθεστώς της αστικής ευθύνης του Δημοσίου Σχόλιο στην απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 (υπόθεση Μυρτούς Παπαδομιχελάκη)
Πρόλογος
Η απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 έρχεται να προστεθεί στην «χορεία» εκείνων των αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας, οι οποίες διακρίνονται για την συνεπή προσήλωσή τους, όπως επιτάσσει αυτό τούτο το δικαιοδοτικό καθήκον, στο γράμμα και στο πνεύμα των διατάξεων του Συντάγματος και της σύμφωνης με αυτό εκτελεστικής του νομοθεσίας. Ιδίως δε των διατάξεων εκείνων που σχετίζονται με την υπεράσπιση της αξίας και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας καθώς και με την, συνακόλουθη, υπεράσπιση των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο πλαίσιο των βασικών «συντεταγμένων» της Δημοκρατίας μας και του Πολιτισμού μας. Κατά τούτο, ουδόλως μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι αποφάσεις αυτές εκδίδονται «σύμφωνα με το κοινό περί δικαίου αίσθημα». Κάτι που, αυτονοήτως, δεν θα μπορούσε να βρει έρεισμα στις συνταγματικές επιταγές περί του τρόπου απονομής της Δικαιοσύνης από τα έχοντα, κατά περίπτωση, δικαιοδοσία δικαστικά όργανα. Όμως το αν, εκ του αποτελέσματος και μόνο και κυρίως εκ των έννομων συνεπειών τους –επομένως, δίχως να το έχουν θέσει ως πρωταρχικό «γνώμονα» άσκησης των δικαιοδοτικών τους καθηκόντων τ’ αποφαινόμενα in concreto δικαστικά όργανα– οι προμνημονευόμενες αποφάσεις ανταποκρίνονται και στο «κοινό περί δικαίου αίσθημα», τούτο προσθέτει θεσμικό αλλά και κοινωνικό κύρος στους δικαιοδοτούντες, υπό όρους προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, δικαστικούς λειτουργούς, εν τέλει δε στην ίδια την Δικαιοσύνη. Άλλωστε, η ανυπόκριτη και ανιδιοτελής εμπιστοσύνη του κοινωνικού συνόλου προς την Δικαιοσύνη και τους λειτουργούς της στηρίζει, στην πράξη, το Κράτος Δικαίου και την Αρχή της Νομιμότητας, άρα τις θεσμικές «αντηρίδες» της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας.
Οι κυριότερες σκέψεις της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022
Κατ’ αρχάς, επαναλαμβάνω την θέση την οποία διατύπωσα σε συνοπτικό σημείωμά μου (βλ. την «Καθημερινή» της Κυριακής, 24.7.2022) για την εδώ σχολιαζόμενη απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022: Η απόφαση αυτή, κατά την γνώμη μου βεβαίως, συνιστά μια «γενναία» δικαιοδοτική κρίση στήριξης του Κράτους Δικαίου και των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Δικαιοδοτική κρίση η οποία, δικαιώνοντας -βεβαίως όσο οι κείμενες διατάξεις το επιτρέπουν- την τραγική Μυρτώ Παπαδομιχελάκη, οδηγεί σ’ ένα είδος καταξίωσης της ίδιας της Δικαιοσύνης, γεγονός άκρως θετικό ιδίως για την Κοινωνική Δικαιοσύνη στους χαλεπούς καιρούς μας. Και δεν θ’ αποφύγω να διατυπώσω έναν προβληματισμό για την στάση ορισμένων νομικών κύκλων οι οποίοι, αντίθετα με προγενέστερες τοποθετήσεις τους σε πολλές άλλες περιπτώσεις δικαστικών αποφάσεων σχετικών με την προστασία των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, έμειναν, και μάλιστα με την λογική «αμυντόρων» των δημοσιονομικών του Κράτους, σε μια στείρα νομικώς κριτική της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022. Και δη κριτική, η οποία ουδόλως ανταποκρίνεται στην επιβαλλόμενη μεθοδολογικώς τελεολογική ερμηνεία και εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ περί αστικής ευθύνης του Δημοσίου, κατά την συνταγματική θεμελίωσή της στην βάση της αρχής της ισότητας ενώπιον των δημόσιων βαρών σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ. 5 του Συντάγματος. Όλως αντιθέτως, και προσφεύγοντας σε αυστηρώς νομική, και μόνον, επιχειρηματολογία, θεωρώ ότι η απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 συνιστά σημαντικό νομολογιακό βήμα προς την κατεύθυνση της σύγχρονης ορθής, πιστής και πειστικής, ερμηνείας και εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ περί αστικής ευθύνης του Δημοσίου. Και εξηγούμαι, στηριζόμενος σ’ επίσης αυστηρώς νομικά -άρα διόλου «συναισθηματικά» και αναλόγως «φορτισμένα»– επιχειρήματα:
Α. Η κρίσιμη σκέψη αρ. 10 της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022
Το νομικό θεμέλιο της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 -που, σημειωτέον, εκδόθηκε σύντομα για τα δικαστικά δεδομένα του Τόπου μας- με το οποίο το Συμβούλιο της Επικρατείας αναίρεσε τις απορριπτικές για την αγωγή της Μυρτούς Παπαδομιχελάκη αποφάσεις του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών (αρ. 14010/2019) σε πρώτο βαθμό και του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών (αρ. 468/2021) σε δεύτερο βαθμό, εντοπίζεται και «συμπυκνώνεται» κυρίως σκέψη αρ. 10 της ως άνω απόφασης, σύμφωνα με την οποία: «10. Επειδή, περαιτέρω, από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγονται τα ακόλουθα: Η είσοδος στη Χώρα αλλοδαπών/υπηκόων τρίτης χώρας και η περαιτέρω διαμονή τους –η οποία μπορεί να είναι και μακρά– δεν είναι ελεύθερη ούτε ανεξέλεγκτη, αλλά διέπεται από κανονιστικό καθεστώς (του ν. 3386/2005) που επιβάλλει σ’ αυτούς την υποχρέωση εφοδιασμού τους με διαβατήριο/ταξιδιωτικό έγγραφο, θεώρηση εισόδου και άδεια διαμονής για συγκεκριμένο σκοπό (για εργασία, ανεξάρτητη οικονομική δραστηριότητα, σπουδές ή άλλο νόμιμο σκοπό) και καθιδρύει δεσμία αρμοδιότητα των αστυνομικών οργάνων για την έκδοση πράξεως απελάσεως (βλ. Σ.τ.Ε. 1248/2015. Επίσης, βλ. Σ.τ.Ε. 5208/1995 υπό το προγενέστερο καθεστώς του ν. 1975/1991, Α΄ 184) σε περίπτωση, μεταξύ άλλων, που ο αλλοδαπός έχει παραβιάσει τις σχετικές διατάξεις, μετά δε την έναρξη ισχύος του ν. 3907/2011 πράξεως επιστροφής για τους παρανόμως διαμένοντες (κατά τα εκτεθέντα στην προηγούμενη σκέψη). Οι ρυθμίσεις των διατάξεων του ν. 3386/2005 αποσκοπούν όχι μόνον στην προστασία του γενικού (δημόσιου) συμφέροντος (της διασφαλίσεως της δημόσιας τάξεως, ασφάλειας, κοινωνικής ειρήνης, δημόσιας υγείας), αλλά και στην προστασία του συμφέροντος των ιδιωτών με την αποτροπή της προσβολής των συνταγματικώς προστατευόμενων έννομων αγαθών (της ζωής, της υγείας, της σωματικής ακεραιότητας, της τιμής, της υπολήψεως, της προσωπικής ελευθερίας, της γενετήσιας ελευθερίας, της περιουσίας, της ιδιοκτησίας τους) από τη συμπεριφορά των παρανόμως εισελθόντων, διαμενόντων και εργαζόμενων στη Χώρα αλλοδαπών. Επίσης, αποσκοπούν και στην προστασία του συμφέροντος των προσώπων αυτών, τα οποία, όπως επισημαίνεται στην οικεία αιτιολογική έκθεση, «παραμένουν στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής ορισμένες μάλιστα φορές σε συνθήκες κατώτερες του ελαχίστου που υπαγορεύει η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, με αποτέλεσμα να εξωθούνται μοιραία σε ποικίλες μορφές παραβατικότητας, τροφοδοτώντας έτσι ακούσια, κατά καιρούς, τάσεις επιφυλακτικότητας εκ μέρους του ημεδαπού πληθυσμού». Άλλωστε, όσο τα αστυνομικά όργανα παραβιάζουν τις υποχρεώσεις τους και δεν εκδίδουν κατ’ ενάσκηση της δεσμίας αρμοδιότητάς τους πράξη απελάσεως ή μετά τις 26.1.2011 πράξη επιστροφής για τους παρανόμως διαμένοντες, δημιουργείται η βεβαιότητα σε όποιον αλλοδαπό εισήλθε λάθρα, διαμένει παρανόμως στη Χώρα και επιθυμεί να συμπεριφερθεί παρανόμως και να προσβάλει κάποιο έννομο αγαθό ότι ποτέ δεν θα τιμωρηθεί. Και τούτο, διότι η ταυτότητά του δεν είναι γνωστή στις ελληνικές αρχές ούτε έχουν ληφθεί τα δακτυλικά αποτυπώματά του (αφού δεν συνελήφθη ούτε κατά την παράνομη είσοδό του στη Χώρα ούτε κατά τη διάρκεια της παράνομης διαμονής του). Ενόψει των επιδιωκόμενων ως άνω προστατευτικών σκοπών των ρυθμίσεων του ν. 3386/2005, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, σε περίπτωση παρανόμως εισελθόντος στη Χώρα αλλοδαπού που επί μακρόν διαμένει και εργάζεται παρανόμως σε περιορισμένο κατ’ έκταση τόπο (λ.χ. νησί), η παράλειψη των αστυνομικών οργάνων να άρουν την παράνομη κατάσταση που προκλήθηκε από την παράνομη είσοδο και παραμονή του επί μακρόν στη Χώρα, μη εκδίδοντας, ενώ έχουν υποχρέωση και μπορούν, πράξη απελάσεως κατά παράβαση του άρθρου 76 παρ. 1 περ. β΄ του ν. 3386/2005 ή μετά τις 26.1.2011 πράξη επιστροφής κατά παράβαση του άρθρου 21 παρ. 1 εδ. τρίτο του ν. 3907/2011, μπορεί να θεωρηθεί αντικειμενικώς και κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ως πρόσφορη αιτία του παραχθέντος επιζήμιου αποτελέσματος (εγκλήματος). Συνεπώς, υπάρχει γενικώς και αφηρημένως αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παράνομης αυτής παραλείψεως των οργάνων του Δημοσίου και της ζημίας (λ.χ. βλάβης του σώματος ή της υγείας ή θανατώσεως) τρίτου προσώπου, η οποία προκαλείται όταν ο παρανόμως εισελθών και διαμένων στην Ελλάδα υπήκοος τρίτης χώρας προσβάλει απολύτως προστατευόμενο έννομο αγαθό (πρβ. Σ.τ.Ε. 1964-1966/2021 7μ. Και 442/2012, 1364, 1677/2008, 4067/2005 7μ., 28/2000 κ.ά. σε περιπτώσεις παραλείψεων των αστυνομικών οργάνων να λάβουν τα αναγκαία, κατάλληλα και πρόσφορα μέτρα για την αποτροπή ζημιών εις βάρος φυσικών ή νομικών προσώπων κατά τη διάρκεια βίαιων επεισοδίων στο πλαίσιο μαζικής κινητοποιήσεως πολιτών ή διαδηλώσεων ή εξαιτίας τρομοκρατικών ενεργειών).»
Β. Η σύμφωνη με το Σύνταγμα και την τελεολογική ερμηνεία των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ δικαιοδοτική κρίση της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022
Η κατά τ’ ανωτέρω, και ιδίως κατά τα δεδομένα της σκέψης αρ. 10, δικαιοδοτική κρίση της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022, ως προς την αποζημίωση της Μυρτούς Παπαδομιχελάκη, ανταποκρίνεται -αν εξαιρέσει κανείς κάποιες, «ευάριθμες», ανακριβείς και απρόσφορες διατυπώσεις, π.χ. «σε όποιον αλλοδαπό εισήλθε λάθρα», που δεν θίγουν όμως την ορθότητα του όλου νομικού συλλογισμού- πλήρως στις απαιτήσεις πρωτίστως της σύμφωνης με το Σύνταγμα και με την τελεολογική μέθοδο ερμηνείας των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ όπως προκύπτει, μεταξύ άλλων βεβαίως, κυρίως από τα εξής:
- Κατά πρώτο λόγο, η απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 οδηγείται στην ενεργοποίηση του μηχανισμού της κατά τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ αστικής ευθύνης του Δημοσίου λόγω της προηγούμενης διαπίστωσης -και σε αντίθεση προς τις νομικώς εσφαλμένες και για τούτο αναιρεθείσες κρίσεις τόσο της απόφασης αρ. 14010/2019 του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών, όσο και της απόφασης αρ. 468/2011 του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών- πως συντρέχουν εν προκειμένω οι προϋποθέσεις παράνομης παράλειψης εκ μέρους των αρμόδιων οργάνων του Δημοσίου, ήτοι των οργάνων της ΕΛ.ΑΣ.
α) Συγκεκριμένα δε, και σύμφωνα με προηγούμενη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας -βλ. π.χ. ΣτΕ 1248/2015- τ’ αρμόδια όργανα της ΕΛ.ΑΣ. μη εκδίδοντας, και μάλιστα επί μακρό χρονικό διάστημα και ενώ τούτο ήταν κατά τα πραγματικά δεδομένα της υπόθεσης απολύτως εφικτό, τόσο πράξη απέλασης, κατά τις διατάξεις του άρθρου 76 παρ.1 περ. β΄ του ν. 3386/2005, όσο και, μετά το 2011, πράξη επιστροφής, κατά τις διατάξεις του άρθρου 21 παρ. 1 εδ. γ΄ του ν. 3907/2011, για τον παρανόμως εισελθόντα και μετέπειτα διαμένοντα στην Ελλάδα υπήκοο τρίτης χώρας, ενήργησαν κατά παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας. Η δε συνδρομή παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας στοιχειοθετείται, με στέρεη νομική επιχειρηματολογία, εκ του ότι οι ως άνω διατάξεις των ν. 3386/2005 και 3907/2011, αντιστοίχως, καθιερώνουν δέσμια αρμοδιότητα των οργάνων της ΕΛ.ΑΣ. για την έκδοση αρχικώς πράξης απέλασης και, ύστερα, πράξης επιστροφής του παρανόμως εισελθόντος και διαμένοντος στην Ελλάδα Waqas Ahmed του Amjad.
β) Συνακόλουθα, ουδόλως και κατ’ ουδένα τρόπο το Συμβούλιο της Επικρατείας, με την απόφασή του 1500/2022, υιοθέτησε την θέση ότι η ΕΛ.ΑΣ. οφείλει κατά νόμο να διασφαλίζει σε καθένα, ανεξαρτήτως ειδικών συνθηκών, πλήρη και διαρκή προστασία από επιθέσεις τρίτων, διαθέτοντας προς τούτο και τον απαιτούμενο αριθμό οργάνων. Κάτι το οποίο, βεβαίως, θ’ απέβαινε υπερβολικό και ανέφικτο, επιπλέον δε αντίθετο προς την αρχή impossibilium nulla obligatio est. Επέκεινα, το Συμβούλιο της Επικρατείας ουδόλως και κατ’ ουδένα τρόπο παρεξέκλινε της πάγιας νομολογίας του, ότι αν δεν συντρέχει πρόσθετη και ειδική παράνομη πράξη ή παράλειψη -και κατ’ εξοχήν παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας- δεν είναι νομικώς εφικτό να γίνει δεκτή αγωγή αποζημίωσης, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, εις βάρος του Δημοσίου κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων των οργάνων της ΕΛ.ΑΣ. Αυτή η «λεπτομέρεια» προφανώς «διέφυγε της προσοχής» όλων εκείνων των «επικριτών» της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022, οι οποίοι έσπευσαν να διαπιστώσουν «διολίσθηση» του Συμβουλίου της Επικρατείας σε μια νομολογία που θα μπορούσε, πλήττοντας έτσι καιρίως, κατά τα προαναφερθέντα, και τις δημοσιονομικές «αντοχές» του Κράτους, να μετατρέψει την αγωγή αποζημίωσης σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ σε μια μορφή actio popularis, με το να κρίνει ότι η ΕΛ.ΑΣ. οφείλει να διασφαλίζει σε καθένα, δια των οργάνων της και στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, πλήρη και διαρκή προστασία από επιθέσεις τρίτων εν πάση περιπτώσει.
- Κατά δεύτερο λόγο, και πάλι ορθώς το Συμβούλιο της Επικρατείας -επικαλούμενο και προηγούμενη νομολογία του, βλ. π.χ. ΣτΕ 1677/2008, 28/2000, 442/2012, 1964-1966/2021- έκρινε, πάντοτε κατά την σύμφωνη με το Σύνταγμα τελεολογική ερμηνεία των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, ότι υπό τα συγκεκριμένα και διαπιστωμένα δικανικώς πραγματικά περιστατικά «υπάρχει γενικώς και αφηρημένως αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παράνομης αυτής παραλείψεως των οργάνων του Δημοσίου και της ζημίας (π.χ. βλάβης του σώματος ή της υγείας ή θανατώσεως) τρίτου προσώπου, η οποία προκαλείται όταν ο παρανόμως εισελθών και διαμένων στην Ελλάδα υπήκοος τρίτης χώρας προσβάλλει απολύτως προστατευόμενο έννομο αγαθό».
α) Το ως άνω συμπέρασμα προκύπτει εκ του ότι ο σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ ευθύς αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της κατά τ’ ανωτέρω παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας των οργάνων της ΕΛ.ΑΣ. και της επελθούσας εις βάρος του τραγικού θύματος Μυρτούς Παπαδομιχελάκη ζημίας θεμελιώνεται όχι βεβαίως στην, εσφαλμένη οπωσδήποτε, υπόθεση πως κάθε παρανόμως εισερχόμενος και διαμένων στην Ελλάδα υπήκοος τρίτης χώρας είναι εξ ορισμού ύποπτος τέλεσης εγκληματικών πράξεων, κάτι το οποίο θα αντέβαινε, ούτως ή άλλως, σε κρίσιμες ρυθμίσεις περί των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Και κατά τούτο είναι μάλλον έωλη η κριτική της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 εκ μέρους ορισμένων «επικριτών» της, οι οποίοι έσπευσαν να την ερμηνεύσουν ως υιοθετούσα την προμνημονευόμενη, νομικώς εσφαλμένη, θέση.
β) Όλως αντιθέτως, το Συμβούλιο της Επικρατείας, όπως αποδεικνύει η ολοκληρωμένη και επισταμένη ανάγνωση ιδίως της κατά τ’ ανωτέρω σκέψης αρ. 10 της απόφασης 1500/2022, έκρινε στην συγκεκριμένη υπόθεση πως από την στιγμή που τα όργανα της ΕΛ.ΑΣ. οδηγήθηκαν σε παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας, μη εκδίδοντας, μολονότι τούτο ήταν πλήρως εφικτό, εις βάρος του Waqas Ahmed του Amjad αρχικώς πράξη απέλασης και, μετά το 2011, πράξη επιστροφής, ανέλαβαν και τον κίνδυνο των όποιων παράνομων ενεργειών στις οποίες θα μπορούσε, εν δυνάμει, να προβεί αυτός ο υπήκοος τρίτης χώρας. Επαναλαμβάνεται δε με ιδιαίτερη έμφαση ότι κατά την σκέψη αυτή ουδόλως στοχοποιείται, εκ προοιμίου και χωρίς αποδεικτικά στοιχεία, οιοσδήποτε παρανόμως εισερχόμενος και εν συνεχεία παρανόμως διαμένων στην Ελλάδα υπήκοος τρίτης χώρας. Απλώς μετατίθεται στο πεδίο ευθύνης του Δημοσίου το βάρος αποκατάστασης της ζημίας που θα μπορούσε να υποστεί οιοσδήποτε ιδιώτης, λόγω προσβολής απολύτως προστατευόμενου έννομου αγαθού του, αν και σε όποιο βαθμό ένας υπήκοος τρίτης χώρας με τις ως άνω ιδιότητες προκαλούσε, ενεργώντας παρανόμως, τέτοια ζημία.
γ) Με άλλες λέξεις, η ερμηνεία της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 ως προς την συνδρομή της προϋπόθεσης του κατά τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ αιτιώδους συνδέσμου για την ενεργοποίηση του μηχανισμού της αστικής ευθύνης του Δημοσίου στηρίζεται, και μάλιστα αποκλειστικώς, στην έννοια της διακινδύνευσης προσβολής «συνταγματικώς προστατευόμενων έννομων αγαθών» -κατά την ίδια την διατύπωση της σκέψης αρ. 10- εξαιτίας παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας των οργάνων του. Επέκεινα δε η απόφαση αυτή ορθώς καταλήγει στην διαπίστωση της ύπαρξης ευθέος αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της παράνομης διακινδύνευσης λόγω παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας των οργάνων της ΕΛ.ΑΣ. και της εξ αυτής προκληθείσας ζημίας στο θύμα της εγκληματικής δράσης του παρανόμως εισελθόντος και διαμένοντος στην Ελλάδα υπηκόου τρίτης χώρας. Αυτή δε ακριβώς η ερμηνεία του Συμβουλίου της Επικρατείας, με το σκεπτικό που υιοθετεί η απόφαση 1500/2022, είναι τόσο περισσότερο ορθή ως νομικώς πλήρως θεμελιωμένη, όσο ανταποκρίνεται, σωρευτικώς και απολύτως ικανοποιητικώς, στις απαιτήσεις:
γ1) Της τελεολογικής ερμηνείας των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, ιδίως σε ό,τι αφορά τον κατά τα προαναφερθέντα αντικειμενικό χαρακτήρα της αστικής ευθύνης του Δημοσίου σύμφωνα με τις διατάξεις αυτές. Πραγματικά, και αφού κατά τις ως άνω διατάξεις για την ενεργοποίηση του μηχανισμού της αστικής ευθύνης του Δημοσίου δεν απαιτείται πταίσμα -ήτοι δόλος ή αμέλεια- των οργάνων του, αυτονοήτως η προϋπόθεση του παρανόμου συντρέχει και όταν π.χ. μια παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας των οργάνων τούτων θέτει σε κίνδυνο συνταγματικώς προστατευόμενα έννομα αγαθά ιδιωτών, φυσικών ή νομικών προσώπων. Υπό διαφορετική εκδοχή θα μπορούσε, εμμέσως πλην σαφώς, ν’ αλλοιωθεί ο κατά τ’ ανωτέρω αντικειμενικός χαρακτήρας της αστικής ευθύνης του Δημοσίου, λόγω της επερχόμενης έτσι «μετάθεσης» του βάρους της ζημίας εκ της παράνομης παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας των οργάνων του Δημοσίου και της εξ αυτής διακινδύνευσης στον εντελώς αναίτιο και, κατά τεκμήριο, οικονομικώς ασθενέστερο τρίτο, φυσικό ή νομικό πρόσωπο.
γ2) Και της σύμφωνης με το Σύνταγμα, ήτοι με την κατά τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ. 5 αρχή της ισότητας ενώπιον των δημόσιων βαρών σύμφωνα με όσα προεκτέθηκαν, ερμηνείας των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ περί αστικής ευθύνης του Δημοσίου. Και τούτο διότι, και πάλι υπό διαφορετική εκδοχή, αν το βάρος της ζημίας εκ της παράνομης παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας των οργάνων του Δημοσίου και η εξ αυτής διακινδύνευση μετατίθενται αποκλειστικώς στον παντελώς αναίτιο τρίτο, τότε αυτός μόνος, σε αντίθεση προς τα λοιπά μέλη του κοινωνικού συνόλου, υφίσταται τις καταθλιπτικές συνέπειες, οικονομικές και όχι μόνο, της παρανομίας των οργάνων του Δημοσίου, όντας μάλιστα κατά τεκμήριο οικονομικώς πολύ ασθενέστερός του. Όπως είναι προφανές, μια τέτοια στάση της Δικαιοσύνης αυτονοήτως θα αντέβαινε και στο ως άνω συνταγματικό θεμέλιό της και τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ αστικής ευθύνης του Δημοσίου, και δη κατά τις απαιτήσεις, σύμφωνα με τις προηγηθείσες σκέψεις , του αντικειμενικού χαρακτήρα της.
- Τέλος, αξιοσημείωτη είναι και η δικανική ευθυκρισία της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 σε ό,τι αφορά την συνδρομή, στην προκείμενη υπόθεση, της έβδομης, «αρνητικής», προϋπόθεσης ενεργοποίησης του μηχανισμού της αστικής ευθύνης του Δημοσίου κατά τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ. Δηλαδή της προϋπόθεσης, η οποία ορίζει πως αστική ευθύνη του Δημοσίου στοιχειοθετείται όταν η παρανομία της πράξης, παράλειψης ή υλικής ενέργειας του οργάνου του Δημοσίου δεν αφορά διάταξη που έχει τεθεί, όπως επεξηγήθηκε προηγουμένως, αποκλειστικώς για χάρη του «γενικού», ορθότερα δε του δημόσιου, συμφέροντος. Γίνεται δε λόγος για «δικανική ευθυκρισία», διότι η απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 περιλαμβάνει, κυρίως στην σκέψη αρ. 10, ειδικές και άκρως τεκμηριωμένες νομικές σκέψεις για την φύση και την ουσία της αρμοδιότητας των οργάνων της ΕΛ.ΑΣ., όταν καλούνται να εφαρμόζουν τις περί εισόδου και παραμονής αλλοδαπών στην Χώρα ισχύουσες διατάξεις, όπως π.χ. τις διατάξεις των ν. 3386/2005 και 3907/2011. Σημειωτέον, ότι οι ως άνω σκέψεις της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 αρκούν για να «διασκεδάσουν», στο ακέραιο, τους «φόβους» ορισμένων επικριτών της, οι οποίοι υπέλαβαν -εσφαλμένως και μάλλον δίχως ν’ αξιολογήσουν αντικειμενικώς την πλήρη εικόνα όχι μόνο του όλου περιεχομένου της απόφασης αυτής αλλά και της συνολικής πρόσφατης νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας, της σχετικής με την ερμηνεία των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ- ότι η ως άνω απόφαση δεν προστατεύει θεμελιώδη δικαιώματα, τα οποία κατοχυρώνονται και υπέρ των παρανόμως εισερχόμενων και, στην συνέχεια, διαμενόντων στην Ελλάδα υπηκόων τρίτων χωρών.
α) Έτσι το Συμβούλιο της Επικρατείας, κυρίως στο πλαίσιο των κρίσεων του κατά την σκέψη αρ. 10 της απόφασης 1500/2022, ερμηνεύοντας κατά το γράμμα και το πνεύμα τους τις διατάξεις του ν. 3386/2005 -συνακόλουθα δε και του ν. 3907/2011- και λαμβάνοντας υπόψη και την εμπεριστατωμένη αιτιολογική τους έκθεση δέχθηκε, μεταξύ άλλων, και τα εξής: Οι ρυθμίσεις των διατάξεων των ως άνω νόμων αποσκοπούν όχι μόνο στην προστασία του δημόσιου συμφέροντος, και ειδικότερα στην διασφάλιση της δημόσιας τάξης, ασφάλειας, κοινωνικής ειρήνης και δημόσιας υγείας, όπως άλλωστε επιβάλλει το κατά το Σύνταγμα και την εκτελεστική του νομοθεσία πλαίσιο αρμοδιοτήτων της ΕΛ.ΑΣ. Άρα δεν έχουν τεθεί αποκλειστικώς για την προστασία του δημόσιου συμφέροντος. Τούτο οφείλεται στο ότι αποσκοπούν, ευθέως και σαφώς, και στην προστασία των έννομων συμφερόντων των ιδιωτών, φυσικών ή νομικών προσώπων, ιδίως δε των ακόμη και συνταγματικώς προστατευόμενων αγαθών, όπως των αγαθών της ζωής, της υγείας, της σωματικής ακεραιότητας, της τιμής, της υπόληψης, της προσωπικής ελευθερίας, της γενετήσιας ελευθερίας, της περιουσίας και της ιδιοκτησίας τους. Κατά νομική λογική ακολουθία, η προσβολή των ως άνω αγαθών των ιδιωτών, φυσικών ή νομικών προσώπων, από παράνομες πράξεις, παραλείψεις ή υλικές ενέργειες των οργάνων της ΕΛ.ΑΣ. νομιμοποιεί, εφόσον βεβαίως συντρέχουν -όπως συμβαίνει στην προκείμενη υπόθεση- και οι λοιπές προϋποθέσεις κατά τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, την ενεργοποίηση του μηχανισμού της αστικής ευθύνης του Δημοσίου.
β) Το σημαντικό όμως των γενικότερων επ’ αυτού σκέψεων της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 -σημαντικό, καθ’ ό μέτρο «απαντά», με αδιάσειστα νομικά επιχειρήματα, και στις «αιτιάσεις» των προμνημονευόμενων «επικριτών» της- έγκειται στο ότι, πάντα στην βάση των διατάξεων των ν. 3386/2005 και 3907/2011 καθώς και των αιτιολογικών τους εκθέσεων, διασαφηνίζουν επιπροσθέτως τ’ ακόλουθα: Οι ρυθμίσεις των διατάξεων των κατά τ’ ανωτέρω νόμων αποσκοπούν και στην προστασία των έννομων συμφερόντων αλλά και βασικών αγαθών, επίσης συνταγματικώς προστατευόμενων, των ίδιων των παρανόμως εισερχομένων και διαμενόντων στην Ελλάδα υπηκόων τρίτων χωρών. Τούτο συνάγεται εκ του ότι από το ίδιο το ρυθμιστικό πλαίσιο των ως άνω διατάξεων προκύπτει πως έχουν θεσπισθεί και για να προφυλάξουν αυτούς τους υπηκόους τρίτων χωρών από τους εγγενείς, λόγω της παράνομης εισόδου και διαμονής τους στην Χώρα μας, κινδύνους να διαβιώνουν στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής, ορισμένες δε φορές σε συνθήκες κατώτερες ακόμη και του ελαχίστου ορίου που υπαγορεύει η αξία και η αξιοπρέπεια του Ανθρώπου. Με αποτέλεσμα να εξωθούνται, μοιραίως, σε ποικίλες μορφές παραβατικότητας, τροφοδοτώντας έτσι, χωρίς δική τους υπαιτιότητα, τάσεις επιφυλακτικότητας απέναντί τους εκ μέρους του ημεδαπού πληθυσμού. Τάσεις οι οποίες δεν ταιριάζουν, κατ’ ουδένα τρόπο, στις «παλαίφατες» αρχές και αξίες της Ελληνικής Δημοκρατίας και του Ελληνικού Πολιτισμού, άρα και στις αντίστοιχες αρχές και αξίες της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας και του κοινού μας Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Αρχές και αξίες οι οποίες, όπως έχει αποδειχθεί εμπράκτως κυρίως στους πρόσφατους εξαιρετικά χαλεπούς καιρούς για τους μετανάστες που διεκδικούν -τουλάχιστον στην μεγάλη πλειονότητά τους- μια καλύτερη ζωή, είναι απολύτως σεβαστές από την συντριπτική πλειοψηφία των μελών της Ελληνικής Κοινωνίας αλλά και των οργάνων της Ελληνικής Πολιτείας, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει, δυστυχώς, σε ορισμένα άλλα Κράτη-Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα οποία, σε πολλές περιπτώσεις, ήταν και είναι «υπόλογα» στ’ αρμόδια διεθνή αρμόδια fora για την απαράδεκτη συμπεριφορά τους κατά των μεταναστών, που αντιβαίνει ευθέως ή και προκλητικώς κατ’ εξοχήν στις ανθρωπιστικές και δημοκρατικές βάσεις του Ευρωπαϊκού Οικοδομήματος και του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.
γ) Εν κατακλείδι, το καίριο δίλημμα, ως προς το οποίο πρέπει να δώσουν επαρκείς εξηγήσεις οι κατά τ’ ανωτέρω «επικριτές» της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022, συνίσταται και στα εξής: Παραβιάζει τα Θεμελιώδη Δικαιώματα των παρανόμως εισερχομένων και διαμενόντων στην Χώρα μας υπηκόων τρίτων χωρών το Συμβούλιο της Επικρατείας όταν απλώς εφαρμόζει, ως έχει κατά το Σύνταγμα δικαιοδοτικό καθήκον, στο ακέραιο τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας περί απέλασης και έκδοσης πράξεων επιστροφής παρανόμως εισερχόμενων και διαμενόντων στην Ελλάδα υπηκόων τρίτων χωρών, λαμβάνοντας επιπλέον, και πάλι και το συνταγματικώς προσδιοριζόμενο δικαιοδοτικό του καθήκον, πρόνοιες για να μην μένουν απροστάτευτα και αβοήθητα τα θύματα από ενδεχόμενη παράνομη δράση των ως άνω υπηκόων, ακόμη και αν η δράση αυτή δεν αποτελεί τον κανόνα; Ή μήπως η «κριτική» τους πρέπει να έχει ως αποδέκτες πρωτίστως όλους εκείνους, οι οποίοι κατά προφανή παραβίαση του Συντάγματος και της κείμενης νομοθεσίας αδιαφορούν μπροστά στο φαινόμενο της παράνομης εισόδου και παραμονής στην Χώρα μας υπηκόων τρίτων χωρών -ή και, ακόμη χειρότερα, «διευκολύνουν» την εξέλιξη του φαινομένου τούτου και φθάνουν ως τα αδιανόητα όρια της στυγνής εκμετάλλευσής τους- εφόσον μάλιστα δεν υπέβαλαν καν αίτημα χορήγησης ασύλου ή το αίτημά τους έχει, αμετακλήτως, απορριφθεί; Εκτός εάν κάποιοι επιλέγουν -διότι περί επιλογής θα πρόκειται- να «έχουν ήσυχη την συνείδησή τους» με το να «κόπτονται», κατά περίπτωση και κατά τις περιστάσεις, δήθεν για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα των παρανόμως εισερχόμενων και διαμενόντων στην Χώρα μας υπηκόων τρίτων χωρών, δίχως όμως να τους «ταράσσουν τον ύπνο του δικαίου» οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους και η δράση των «επιτηδείων» που τους οδηγεί, ορισμένες φορές, ως την βαριά παραβατικότητα. Συνθήκες οι οποίες, το επαναλαμβάνω για μιαν ακόμη φορά μ’ έμφαση και προς άρση κάθε «παρεξήγησης», βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση προς θεμελιώδεις αρχές και αξίες της Ελληνικής Δημοκρατίας και του Ελληνικού -καθώς και του Ευρωπαϊκού- Πολιτισμού, προκαλώντας, δυστυχώς, ενίοτε παντελώς αβάσιμες και υποβολιμαίες επικρίσεις εις βάρος της Χώρας μας, προερχόμενες μάλιστα συνήθως από «κύκλους» που εκείνοι πρώτοι θα όφειλαν ν’ απολογούνται για δήθεν «άγνοια» ή και για ανίερη εκμετάλλευση του δράματος ή και της τραγωδίας των απελπισμένων, κυρίως λόγω των δραματικών συνθηκών ανέχειας στις χώρες προέλευσής τους, μεταναστών;
Διαβάστε ολόκληρο στο κείμενο στον ακόλουθο σύνδεσμο.
Source/ Author:constitutionalism.gr
