Απόφαση 261/2018 ΑΠ( Δ Τμήμα)-Κριτήρια προσδιορισμού πλήρους αποζημίωσης απαλλοτριωθέντος ακινήτου

Απόφαση 261/2018 ΑΠ( Δ Τμήμα)-Κριτήρια προσδιορισμού πλήρους αποζημίωσης απαλλοτριωθέντος ακινήτου

Από τις συνδυασμένες διατάξεις των άρθρων 17 § 2 και 3 του ισχύοντος Συντάγματος και 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής σύμβασης για τα δικαιώματα του ανθρώπου (ΕΣΔΑ), συνάγεται ότι, για τον προσδιορισμό της “πλήρους αποζημίωσης”, λαμβάνεται υπόψη, η αξία του απαλλοτριούμενου ακινήτου, κατά το χρόνο της πρώτης συζήτησης, ενώπιον του δικαστηρίου της αίτησης καθορισμού (προσωρινού ή οριστικού, σε περίπτωση παράλειψης του προσωρινού) της αποζημίωσης αυτής, καθώς και η δαπάνη του ιδιοκτήτη του απαλλοτριούμενου ακινήτου, η οποία, ναι μεν δεν συνδέεται άμεσα με την αξία του ακινήτου, είναι όμως συνέπεια της απαλλοτρίωσης της ιδιοκτησίας (Ολ.ΑΠ 8/1999). Περαιτέρω, από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 13 του Ν. 2882/2001 (ΚΑΑΑ) και 1 του Π.Δ/τος 24/1985, που καθορίζει τους όρους δόμησης, για τα εκτός σχεδίου πόλεως ακίνητα, προκύπτει, ότι για τον προσδιορισμό της αξίας των ακινήτων αυτών, αναγκαίο στοιχείο είναι και αν το απαλλοτριούμενο ακίνητο είχε πριν από την απαλλοτρίωση, ως δευτερεύοντα, έστω, προορισμό την ανοικοδόμηση και πληρούσε τους επιτρεπόμενους όρους δόμησης (δηλαδή είχε εμβαδό 4.000 τετρ. μέτρων, αν δεν είχε πρόσωπο σε οδό διεθνή, εθνική κ.λπ.) και αν ήταν άρτιο και οικοδομήσιμο κατά παρέκκλιση (ΑΠ 155/2005). Περαιτέρω, από τη διάταξη του άρθρου 4 του ν. 2882/2001, με την οποία ορίζεται ότι η αναγκαστική απαλλοτρίωση της κυριότητας ακινήτου επιφέρει αυτοδικαίως και την απαλλοτρίωση κάθε κτίσματος, κατασκευής και δέντρου που υπάρχει πάνω σε αυτό και κάθε άλλου συστατικού του πράγματος, κατά τα άρθρα 953 και επόμενα του Αστικού Κώδικα, ανεξάρτητα από τη μνεία τους στην απόφαση κήρυξης της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ή στο κτηματολογικό διάγραμμα ή στον κτηματολογικό πίνακα, συνδυαζόμενη με τις διατάξεις του άρθρου 17 παρ. 2 του Συντάγματος και 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α., συνάγεται ότι, για να είναι πλήρης η αποζημίωση, η οποία οφείλεται ως αντάλλαγμα για την στέρηση της ιδιοκτησίας, πρέπει να περιλαμβάνει όχι μόνο την αξία του εδάφους, αλλά και των συστατικών του (ΑΠ 1013/2004), ανεξάρτητα από τη μνεία τους στην απόφαση κήρυξης της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ή στο κτηματολογικό διάγραμμα ή στον κτηματολογικό πίνακα. Την έννοια του συστατικού καθορίζουν οι διατάξεις των άρθρων 953, 954 και 955 ΑΚ, με τις οποίες ορίζεται, ότι α) συστατικό που δεν μπορεί να αποχωρισθεί από το κύριο πράγμα χωρίς βλάβη αυτού του ιδίου ή του κυρίου πράγματος ή χωρίς αλλοίωση της ουσίας ή του προορισμού του δεν μπορεί να είναι αντικείμενο κυριότητας ή άλλου εμπραγμάτου δικαιώματος, β) συστατικά ακινήτου με την έννοια του προηγούμενου άρθρου είναι, εκτός των άλλων, τα πράγματα που έχουν συνδεθεί σταθερά με το έδαφος, ιδίως τα οικοδομήματα, ενώ συστατικά οικοδομήματος είναι όλα τα κινητά που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση ή τα προσαρμοσμένα με αυτό για σκοπό μόνιμο και όχι παροδικό. Ενόψει των ανωτέρω, το δικαστήριο, ως προς τα συστατικά που δεν περιλαμβάνονται στον κτηματολογικό πίνακα, έχει εξουσία να προσδιορίζει την τιμή μονάδος αποζημίωσης, εφόσον υποβληθεί σχετικό αίτημα. Έχει δε το δικαστήριο την ευχέρεια, είτε να διατάξει συμπλήρωση του πίνακα, είτε να προχωρήσει στον καθορισμό τιμής για τα παραλειφθέντα συστατικά βάσει των προσκομιζομένων ή τασσομένων και διεξαγομένων αποδείξεων. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, ο πίνακας θα συμπληρωθεί, αν υπάρχει ανάγκη, εκ των υστέρων προκειμένου να υπολογιστεί η συνολικώς καταβλητέα αποζημίωση (Ολ.ΑΠ 4/2002, ΑΠ 998/2011). 

Στο άρθρο 13 παρ. 1 εδ. 1 εδ. τελευτ. του ν. 2882/2001 (ΚΑΑΑ), όπως το εδάφιο αυτό προστέθηκε με το άρθρο 9 παρ. 1 του ν. 3193/2003 ορίζεται ότι “Ως κριτήριο για την εκτίμηση της αξίας του απαλλοτριωμένου ακινήτου λαμβάνονται υπόψη, ιδίως, η αξία που έχουν, κατά τον κρίσιμο χρόνο, παρακείμενα και ομοειδή ακίνητα, που προσδιορίζεται κυρίως από την αντικειμενική αξία, τα τιμήματα σε συμβόλαια μεταβίβασης κυριότητας ακινήτων, τα οποία συντάχθηκαν κατά το χρόνο της κήρυξης της απαλλοτρίωσης, καθώς και η πρόσοδος του απαλλοτριωμένου”. Έτσι, ως κριτήριο διαφοροποιήσεως και στοιχείο αξιολόγησης αποτελεί, επί αγροτικού ακινήτου, αν τούτο είναι γόνιμο ή άγονο, ξηρικό ή ποτιστικό, φυτεία ή χέρσο και επί αστικού, αν το απαλλοτριούμενο είναι εντός ή εκτός σχεδίου, εντός ή εκτός ζώνης, ποίοι οι όροι δόμησης, τα ποσοστά κάλυψης και αντιπαροχής, και ο συντελεστής εμπορικότητας σε σχέση όμως με τη συγκεκριμένη περιοχή στην οποία βρίσκεται το ακίνητο. Αλλά η πιο πάνω διάταξη δεν καθιερώνει αποκλειστικά και για το δικαστήριο υποχρεωτικά κριτήρια για τη διάγνωση της πραγματικής αξίας του απαλλοτριούμενου, έτσι ώστε να θεωρείται ότι παραβιάζεται στην περίπτωση που το δικαστήριο δεν θα τα λάβει υπόψη ή θα λάβει υπόψη άλλα τέτοια, παρά μόνο παρέχει οδηγίες για το πώς πρέπει να καθορίζεται η πραγματική αξία και επιτρέπει στο δικαστήριο να λάβει υπόψη γι’ αυτό το σκοπό, αφού χρησιμοποιεί την λέξη ιδίως, κάθε πρόσφορο κατά την ανέλεγκτη κρίση του συγκριτικό στοιχείο, αφού το αξιολογήσει κατάλληλα (ΑΠ 218/2013). Εξάλλου κατά το άρθρο 15 παρ. 6 εδ. β’ του ν. 2882/2001, που προστέθηκε με το άρθρο 76 παρ. 8 ν. 4146/2013 (ΦΕΚ Α’ 90/18-4-2013), σε περιπτώσεις απαλλοτριώσεων μεγάλου οικονομικού ενδιαφέροντος “Το δικαστήριο υποχρεούται να αιτιολογεί ειδικά την τυχόν απόκλιση της προσδιοριζόμενης από το ίδιο αξίας του ακινήτου τόσο από την προκύπτουσα κατά το αντικειμενικό σύστημα αξία του, όσο και από την προκύπτουσα από την έκθεση της εκτιμητικής επιτροπής της παραγράφου 1 του παρόντος ή του ανεξάρτητου εκτιμητή της παρούσας παραγράφου”. Η εν λόγω διάταξη όμως, σύμφωνα με το άρθρο 69 ν. 4155/2013 (ΦΕΚ Α’ 120/29-5-2013), δεν εφαρμόζεται σε περιπτώσεις αναγκαστικών απαλλοτριώσεων που έχουν κηρυχθεί ή πρόκειται να κηρυχθούν, είτε για ανάγκες εκμετάλλευσης λιγνιτικών κοιτασμάτων από τη Δ.Ε.Η. Α.Ε. ή διάδοχο αυτής ή κάθε συνδεδεμένο με αυτήν πρόσωπο, στις περιοχές που αναφέρονται στις διατάξεις του άρθρου 20 του ν. 2446/1996 (περιοχές παραγωγής ρεύματος από τους θερμικούς λιγνιτικούς σταθμούς, των Ν. Φλώρινας, Κοζάνης και Αρκαδίας), είτε για τους λόγους που αναφέρονται στο άρθρο 289 (μετεγκατάσταση οικισμών για λόγους δημοσίας ωφέλειας, που συνίσταται στην παραγωγή του δημόσιου αγαθού της ηλεκτρικής ενέργειας και προς προστασία της ποιότητας ζωής κατ’ εφαρμογή των κειμένων διατάξεων περί αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, μεταλλείων και μεταλλευτικού κώδικα και συναφών διαδικασιών περί μεταφοράς οικισμών) του ν. 3937/2011. Η εν λόγω εξαίρεση είναι συνταγματικώς ανεκτή, ενόψει της ιδιομορφίας των ως άνω απαλλοτριώσεων (οι συγκεκριμένες περιοχές έχουν υποστεί σημαντικές επεμβάσεις από την ΔΕΗ με απαλλοτριώσεις ολόκληρων κτηματικών περιοχών και μετεγκαταστάσεις οικισμών, με αποτέλεσμα να αλλοιωθεί ανεπανόρθωτα η οικολογική ισορροπία και η ποιότητα ζωής των κατοίκων, οι δε θιγόμενοι κάτοικοι έχουν απωλέσει, πέραν των οικιών και των οικοπέδων τους, στο σύνολό τους, σχεδόν, τις εκτάσεις που καλλιεργούσαν και έχουν περιέλθει σε πλήρη αδυναμία να τις αντικαταστήσουν, αφού δεν υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή άλλες διαθέσιμες εκτάσεις) και δεν αναιρεί την θεμελιώδη υποχρέωση του δικαστηρίου, που απορρέει από την διάταξη του άρθρου 93 παρ. 3 του Συντάγματος, να εκδώσει απόφαση ειδικά και εμπεριστατωμένα αιτιολογημένη. Διά της ως άνω εξαιρέσεως ο νομοθέτης δεν απαλλάσσει το δικαστήριο από την ανάγκη γενικής αιτιολογήσεως της κρίσεώς του σε περίπτωση αποκλίσεως της προσδιοριζομένης από το ίδιο αξίας του ακινήτου, τόσο από την προκύπτουσα κατά το αντικειμενικό σύστημα αξία του, όσο και από την προκύπτουσα από την έκθεση της εκτιμητικής επιτροπής ή του ανεξάρτητου εκτιμητή, αλλά απλώς δεν αξιώνει ειδική αιτιολογία προς τούτο.

Επιμέλεια: Παναγιώτα Ντάρα / Επιστημονική Συνεργάτης ethemis

Σύνταγμα αρ.17 παρ. 2: « Κανένας δεν στερείται την ιδιοκτησία του, παρά μόνο για δημόσια ωφέλεια που έχει αποδειχθεί με τον προσήκοντα τρόπο, όταν και όπως ο νόμος ορίζει, και πάντοτε αφού προηγηθεί πλήρης αποζημίωση…».