Απόφαση 215/2019 ΣτΕ-δίκαιη ικανοποίηση λόγω υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της δίκης

Απόφαση 215/2019 ΣτΕ-δίκαιη ικανοποίηση λόγω υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της δίκης

Το άρθρο 6 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ), που υπεγράφη στη Ρώμη στις 4.11.1950 και κυρώθηκε με το ν.δ. 53/1974 (Α΄ 256), ορίζει ότι «παν πρόσωπον έχει δικαίωμα όπως η υπόθεσίς του δικασθή δικαίως … εντός λογικής προθεσμίας υπό … δικαστηρίου … το οποίον θα αποφασίση είτε επί των αμφισβητήσεων επί των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του αστικής φύσεως, είτε επί του βασίμου πάσης εναντίον του κατηγορίας ποινικής φύσεως. …». Περαιτέρω, το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ ορίζει ότι «παν πρόσωπον του οποίου τα αναγνωριζόμενα εν τη … Συμβάσει δικαιώματα και ελευθερίαι παρεβιάσθησαν, έχει το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής ενώπιον εθνικής αρχής, έστω και αν η παραβίασις διεπράχθη υπό προσώπων ενεργούντων εν τη εκτελέσει των δημοσίων καθηκόντων των». Με τις διατάξεις των άρθρων 53 έως 58 του ν. 4055/2012 θεσμοθετήθηκε, ως νέο ένδικο βοήθημα, η αίτηση για δίκαιη ικανοποίηση λόγω υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της διοικητικής δίκης, η οποία ασκείται ανά βαθμό δικαιοδοσίας και από κάθε διάδικο και στρέφεται κατά του Ελληνικού Δημοσίου, εκπροσωπουμένου από τον Υπουργό Οικονομικών, για την άσκηση δε αυτής προβλέφθηκε η καταβολή παραβόλου 200 ευρώ (άρθρο 55 παρ. 4). Όπως προκύπτει και από τη σχετική αιτιολογική έκθεση, οι εν λόγω ρυθμίσεις θεσπίστηκαν κατ’ επίκληση των άρθρων 6 παρ. 1 και 13 της ΕΣΔΑ, καθώς και σε συμμόρφωση προς την «απόφαση - πιλότο» («arrêt pilote») του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) Αθανασίου και λοιποί κατά Ελλάδας της 21.12.2010, με την οποία διαπιστώθηκε η ύπαρξη «συστημικού» προβλήματος στην ελληνική διοικητική δικαιοσύνη, λόγω του σημαντικού αριθμού παραβιάσεων των ως άνω άρθρων της ΕΣΔΑ και ιδίως του άρθρου 6 παρ. 1 αυτής, με την υπέρβαση της εύλογης διάρκειας της διοικητικής δίκης, κλήθηκε δε η Ελλάδα να υιοθετήσει αποτελεσματική προσφυγή ή συνδυασμό προσφυγών σε εθνικό επίπεδο για την αντιμετώπιση του προβλήματος σύμφωνα με τα κριτήρια της νομολογίας του ΕΔΔΑ. Αντικείμενο της αίτησης είναι η δίκαιη ικανοποίηση των διαδίκων με την επιδίκαση εύλογου χρηματικού ποσού για την αποκατάσταση της ηθικής, κατά κύριο λόγο, βλάβης που υπέστησαν από την προσβολή του δικαιώματός τους σε ταχεία απονομή της διοικητικής δικαιοσύνης. Περαιτέρω, με τις ανωτέρω διατάξεις ρυθμίζονται ζητήματα σχετικά με τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία εκτιμάται η εύλογη χρονική διάρκεια της διοικητικής δίκης. Τα κριτήρια αυτά, τα οποία, σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του ν. 4055/2012, είναι αντίστοιχα με εκείνα που έχει διαπλάσει η νομολογία του ΕΔΔΑ, απαριθμούνται στο άρθρο 57 παρ. 1 του εν λόγω νόμου και αφορούν, ειδικότερα, τη συμπεριφορά των διαδίκων κατά την εξέλιξη της επίμαχης δίκης, την πολυπλοκότητα της υπόθεσης τόσο από δικονομική όσο και από ουσιαστική άποψη, τη στάση των αρμοδίων κρατικών αρχών και το διακύβευμα, δηλαδή τη σημασία της υπόθεσης για τον συγκεκριμένο αιτούντα. Τέλος, όπως συνάγεται, ειδικότερα, από τις διατάξεις της παραγράφου 2 του άρθρου 57 του ν. 4055/2012, η κρίση του δικαστηρίου που επιλαμβάνεται αίτησης για δίκαιη ικανοποίηση λόγω υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της διοικητικής δίκης, περιλαμβάνει τρία (3) στάδια. Στο πρώτο στάδιο το δικαστήριο αποφαίνεται, με βάση τα κριτήρια της παραγράφου 1 του άρθρου 57 του ανωτέρω νόμου, αν συντρέχει παραβίαση του δικαιώματος του αιτούντος σε ταχεία απονομή της δικαιοσύνης λόγω υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της διοικητικής δίκης. Εφόσον διαπιστωθεί ότι συντρέχει στη συγκεκριμένη περίπτωση παραβίαση του ως άνω δικαιώματος σε ταχεία απονομή της δικαιοσύνης, το δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η υπέρβαση της εύλογης διάρκειας της δίκης αποτελεί ισχυρό –αν και μαχητό– τεκμήριο ότι προκλήθηκε ηθική βλάβη στον αιτούντα, αποφαίνεται, σε δεύτερο στάδιο, αν πρέπει να καταβληθεί χρηματικό ποσό για τη δίκαιη ικανοποίηση του αιτούντος ή αν, αντιθέτως, μόνη η διαπίστωση της παραβίασης του εν λόγω δικαιώματος μπορεί, στη συγκεκριμένη περίπτωση και κατά την αιτιολογημένη σχετική κρίση του δικαστηρίου, να θεωρηθεί επαρκής ικανοποίηση. Εάν, κατά το δεύτερο στάδιο, το δικαστήριο κρίνει ότι πρέπει να επιδικασθεί χρηματικό ποσό για τη δίκαιη ικανοποίηση του αιτούντος, προβαίνει, στο τρίτο και τελευταίο στάδιο, αφενός μεν, στον καθορισμό του ύψους του εν λόγω ποσού, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τη χρονική περίοδο που υπερβαίνει τον εύλογο χρόνο για την εκδίκαση της υπόθεσης, καθώς και την ενδεχόμενη ικανοποίηση του αιτούντος από άλλα μέτρα προβλεπόμενα στην κείμενη νομοθεσία, αφετέρου δε, στην επιβολή σε βάρος του Δημοσίου των εξόδων του αιτούντος, κατά ττα προβλεπόμενα, ειδικότερα, στις διατάξεις των παραγράφων 2 και 3 του προαναφερόμενου άρθρου 57 του ν. 4055/2012.

Η χρονική περίοδος που πρέπει να ληφθεί υπόψη προκειμένου να κριθεί αν συντρέχει ή όχι υπέρβαση της εύλογης διάρκειας της δίκης αρχίζει με την κατάθεση και λήγει με τη δημοσίευση της απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας, δεδομένου ότι και ο ίδιος ο αιτών προσδιορίζει ως καταληκτικό σημείο της διαδικασίας τη δημοσίευση της ανωτέρω απόφασης και όχι την ολοκλήρωση της διαδικασίας καθαρογραφής και υπογραφής της. Τούτο δε ανεξαρτήτως του ότι η απόφαση αυτή, ως απορριπτική, δεν θέτει ζήτημα εκτέλεσης και ως εκ τούτου, ο αιτών –ο οποίος είχε τη δυνατότητα να λάβει πλήρη γνώση του περιεχομένου της με τη δημοσίευσή της– δεν προκύπτει ούτε επικαλείται ότι υπέστη βλάβη από την πάροδο του χρονικού διαστήματος που μεσολάβησε μεταξύ της δημοσίευσης της απόφασης και της καθαρογραφής και υπογραφής της.

Στην παρούσα δίκη το Ελληνικό Δημόσιο προβάλλει ότι από τη διάρκεια της δίκης πρέπει να αφαιρεθούν τα διαστήματα που αντιστοιχούν (α) στις αναβολές εκδίκασης της υπόθεσης λόγω εκλογών και αποχής των δικηγόρων και (β) «στην έλλειψη, κατά την κρίση του ΣτΕ, σημαντικών για την έκβαση των ανωτέρω υποθέσεων, στοιχείων των διοικητικών φακέλων τους», η οποία «οδήγησε αναγκαστικά το ΣτΕ στην έκδοση προδικαστικών αποφάσεων και στην αναβολή της εκδίκασης των ανωτέρω εφέσεων». Οι ισχυρισμοί όμως αυτοί είναι απορριπτέοι ως αβάσιμοι, διότι όπως παγίως γίνεται δεκτό από τη νομολογία του ΕΔΔΑ, τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να οργανώνουν το δικαστικό τους σύστημα κατά τρόπον ώστε να εξασφαλίζονται οι εγγυήσεις του άρθρου 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η έκδοση των αποφάσεων των αρμοδίων δικαιοδοτικών τους οργάνων εντός εύλογης προθεσμίας [βλ., ειδικότερα, i) για τις αποχές των δικηγόρων · ii) για την αναστολή των εργασιών των δικαστηρίων λόγω εκλογών. Εξ άλλου, οι τρεις αναβολές εκδίκασης των εφέσεων λόγω εκλογών (1) και λόγω αποχής των δικηγόρων (2), οι οποίες προκάλεσαν συνολική καθυστέρηση επτά περίπου μηνών, δεν επιβράδυναν σημαντικά τη διαδικασία, λαμβανομένων υπόψη του συνολικού χρόνου εκδίκασης, του χρόνου που διέδραμε πριν και μετά από τις εν λόγω αναβολές, των υπολοίπων οίκοθεν αναβολών, καθώς και του χρόνου που μεσολάβησε μεταξύ της κατάθεσης των εφέσεων και του αρχικού προσδιορισμού δικασίμου. Τέλος, η αποστολή στο δικαστήριο πλήρους διοικητικού φακέλου της υπόθεσης ανάγεται στη σφαίρα ευθύνης των δημοσίων αρχών (βλ. άρθρα 22 και 23 του π.δ. 18/1989, Α΄ 8, πρβλ. και ΣτΕ μον. 1842/2015, 4467/2012 κ.ά.).

Δεν προκύπτει ο αιτών να συνέβαλε με τη συμπεριφορά του στην καθυστέρηση εκδίκασης της επίμαχης υπόθεσης, δεδομένου ότι οι πολυάριθμες αναβολές εδόθησαν από το Δικαστήριο αυτεπαγγέλτως. Εξ άλλου, όπως έχει κριθεί από το ΕΔΔΑ, η συμπεριφορά των διαδίκων, ακόμη και στα νομικά συστήματα που καθιερώνουν την αρχή της διεξαγωγής της δίκης από αυτούς, δεν αναιρεί την υποχρέωση του δικαστηρίου να εξασφαλίζει την απαιτούμενη από το άρθρο 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ ταχύτητα στη διεξαγωγή και ολοκλήρωση της δίκης. Κατά τα ειδικότερον δε κριθέντα από το ΕΔΔΑ, το καθήκον επιμέλειας για την απονομή της δικαιοσύνης απόκειται κατά κύριο λόγο στις αρμόδιες αρχές, συνεπώς τυχόν παράλειψη των διαδίκων να εξαντλήσουν κάθε μέσο για την επιτάχυνση της διαδικασίας δεν αναιρεί την υποχρέωση του Κράτους να οργανώνει το δικαστικό του σύστημα κατά τρόπον ώστε να εξασφαλίζεται η επιταγή του ως άνω άρθρου 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ για έκδοση οριστικών αποφάσεων από τα δικαιοδοτικά του όργανα εντός εύλογης προθεσμίας. Είναι επομένως απορριπτέος ο  ισχυρισμός του Δημοσίου καθ’ όν πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι «δεν προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, άλλως, δεν αναφέρεται στο κρινόμενο δικόγραφο, ότι ο αιτών επιδίωξε, με οποιονδήποτε τρόπο (αίτηση προτίμησης, αντιρρήσεις κατά την ακροαματική διαδικασία για τις αναβολές συζήτησης των υποθέσεων αυτών) την επιτάχυνση των … διαδικασιών για τη συζήτηση των ανωτέρω εφέσεων ενώπιον του ΣτΕ». Τούτο δε, ανεξαρτήτως του ότι ο αιτών είχε υποβάλει στην Πρόεδρο του Γ΄ Τμήματος του Δικαστηρίου «διαμαρτυρία» για την καθυστέρηση εκδίκασης των εφέσεών του.

Είναι δυνατόν, το Δικαστήριο, εκτιμώντας το σύνολο των περιστάσεων της υπόθεσης –ιδίως δε το διακύβευμα αυτής για τον αιτούντα– να κρίνει ότι η ηθική βλάβη που ενδεχομένως υπέστη ο αιτών από την υπέρβαση της εύλογης διάρκειας της δίκης επανορθώνεται επαρκώς με μόνη τη διαπίστωση της παραβίασης του δικαιώματός του σε ταχεία απονομή της δικαιοσύνης.

Επιμέλεια: Μαστακούρη Μαρία-Ιππολύτη

Το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος του αιτούντος σε ταχεία απονομή της δικαιοσύνης, σύμφωνα με τα άρθρα 53 επ. του ν. 4055/2012 σε συνδυασμό με το άρθρο 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ. Κρίνει ότι η διαπίστωση της ανωτέρω παραβίασης αποτελεί, αυτή καθεαυτή, επαρκή και δίκαιη ικανοποίηση για τον αιτούντα και απορρίπτει την αίτηση κατά τα λοιπά.