Άρθρο Νίκου Αλιβιζάτου στην «Κ»: Η Ελλάδα παραμένει κράτος δικαίου

Άρθρο Νίκου Αλιβιζάτου στην «Κ»: Η Ελλάδα παραμένει κράτος δικαίου

“Από το 1974, η Ελλάδα είναι κράτος δικαίου, όπως δεν ήταν ποτέ στη νεότερη ιστορία μας και μάλιστα βελτιώνεται.”

Το γνωστό ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και η υπό συζήτηση πρόταση μομφής των κομμάτων της αντιπολίτευσης έχουν εκτοξεύσει στο επίκεντρο της επικαιρότητας την έννοια του κράτους δικαίου. Παραμένει η Ελλάδα ευρωπαϊκό κράτος δικαίου; Ή μήπως η σημερινή κυβέρνηση τη σπρώχνει στον κατήφορο της δικαιοκρατικής ανυποληψίας;

Ας ξεκαθαρίσουμε, κατ’ αρχάς, για τι ακριβώς μιλάμε: παραδοσιακά, κράτος δικαίου θεωρείται εκείνο στο οποίο οι κυβερνώντες περιορίζονται από κανόνες δικαίου. Οι κανόνες αυτοί, ωστόσο, πρέπει να θεσπίζονται όπως ορίζει το Σύνταγμα και, επιπλέον, να μην αντιβαίνουν σε αυτό. Σε ένα κράτος δικαίου, με άλλα λόγια, το Σύνταγμα δεσμεύει τους κυβερνώντες και διαδικαστικά και ουσιαστικά: οι κυβερνώντες δεν μπορούν να νομοθετούν αυθαίρετα, ούτε όμως και να θέτουν κανόνες δικαίου κατά περιεχόμενο αντισυνταγματικούς.

Εγγυητής του κράτους δικαίου είναι τα δικαστήρια, η ανεξαρτησία των οποίων προστατεύεται, και η πρόσβαση στα οποία κατοχυρώνεται συνταγματικά. Στις μέρες μας είναι και οι ανεξάρτητες αρχές, η σημασία των οποίων, ειδικά στο πεδίο των δικαιωμάτων, διαρκώς αναβαθμίζεται. Δικαστήρια και ανεξάρτητες αρχές είναι τα σπουδαιότερα θεσμικά αντίβαρα στη σύγχρονη συνταγματική δημοκρατία.

Η Επιτροπή της Βενετίας (Venice Commission, Commission de Venise), το συμβουλευτικό όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο, από το 1990, αποφαίνεται με εμπεριστατωμένες εκθέσεις για την κατάσταση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου στην Ευρώπη, έχει εκδώσει από το 2016 έναν πολύ ενδιαφέροντα κατάλογο κριτηρίων για το κράτος δικαίου (the Rule of Law Checklist). Toν κατάλογο αυτόν, τον οποίο έχει εκδώσει στα ελληνικά το Iδρυμα της Βουλής με τίτλο «Κράτος δικαίου. Κριτήρια ελέγχου», (μτφ. Απ. Βλαχογιάννη, 2022), χρησιμοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ετήσια αξιολόγηση των κρατών-μελών από τη σκοπιά του κράτους δικαίου. Σε αυτόν, εξάλλου, όπως και στις εκθέσεις της Επιτροπής της Βενετίας για ειδικά θέματα, παραπέμπουν συστηματικά τα δικαστήρια τόσο του Στρασβούργου όσο και του Λουξεμβούργου.

Τα κριτήρια ελέγχου της Επιτροπής της Βενετίας εντάσσονται σε πέντε μεγάλες ενότητες, τις ακόλουθες: (α) Την υπεροχή του νόμου, (β) την ασφάλεια δικαίου, (γ) τις εγγυήσεις κατά της κατάχρησης εξουσίας, (δ) την ισότητα ενώπιον του νόμου και (ε) την πρόσβαση στη Δικαιοσύνη. Καθεμιά από αυτές περιλαμβάνει επιμέρους κριτήρια, όπως η απαγόρευση της αναδρομικότητας των νόμων, η σύγκρουση συμφερόντων, το τεκμήριο αθωότητας, η ανεξαρτησία όχι μόνον των δικαστηρίων αλλά και των δικηγορικών συλλόγων και άλλα.

Με βάση τα κριτήρια αυτά, πού στέκεται η Ελλάδα;

Διαβάστε περισσότερα στην kathimerini.gr.

Μπορώ να βεβαιώσω ότι, με αυστηρή εφαρμογή των κριτηρίων της Επιτροπής της Βενετίας, η χώρα μας δεν αποκλίνει από τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους