Απόφαση 531/2018 ΑΠ – Ακυρότητα γονικής παροχής
Κατά τους ορισμούς του άρθρου 131 ΑΚ “η δήλωση βούλησης είναι άκυρη αν κατά το χρόνο που έγινε, το πρόσωπο δεν είχε συνείδηση των πραττομένων του ή βρισκόταν σε ψυχική ή διανοητική ταραχή που περιόριζε αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του (εδ.1),” οι κληρονόμοι μπορούν, μέσα σε μια πενταετία από την επαγωγή, να προσβάλουν για έναν από τους λόγους της προηγούμενης παραγράφου τις μη χαριστικές δικαιοπραξίες που έγιναν από τον κληρονομούμενο ή προς αυτόν τότε μόνον: 1) αν κατά την κατάρτιση της δικαιοπραξίας εκκρεμούσε διαδικασία για την υποβολή του κληρονομουμένου σε δικαστική συμπαράσταση λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής, που δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί ή αν μετά την κατάρτιση ο κληρονομούμενος υποβλήθηκε σε δικαστική συμπαράσταση για την παραπάνω αιτία 2) αν η δικαιοπραξία καταρτίσθηκε ενόσω αυτός βρισκόταν έγκλειστος σε ειδική για την κατάστασή του μονάδα ψυχικής υγείας 3) αν η κατάσταση που επικαλούνται οι κληρονόμοι προκύπτει από την ίδια τη δικαιοπραξία που προσβάλλεται (εδ.2)”. Από τη διάταξη του εδ.1 του άρθρου 131 ΑΚ συνάγεται ότι η δήλωση είναι άκυρη, αν κατά το χρόνο που έγινε, ο δηλών, από τις παραπάνω αιτίες δεν είχε συνείδηση των πράξεων ή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής, δεν είχε έλλογη κρίση, που να του επιτρέπει να προσδιορίζει ελεύθερα τη βούλησή του με λογικούς υπολογισμούς και βρισκόταν σε αδυναμία να διαγνώσει το περιεχόμενο και την ουσία της δικαιοπραξίας που επιχειρεί και τις συνέπειες που θα προκύψουν από αυτήν. Η ακυρότητα των δικαιοπραξιών του κατά τα παραπάνω ανικάνου λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής είναι απόλυτη, ώστε οποιοσδήποτε έχει έννομο συμφέρον δύναται να την προσβάλλει.
Περαιτέρω η εφαρμογή του δεύτερου εδαφίου του ίδιου άρθρου με την οποία τίθενται περιορισμοί στο δικαίωμα των κληρονόμων, να επικαλεσθούν την ακυρότητα των δικαιοπραξιών που κατήρτισε ο κληρονομούμενος από αυτούς, ενώ βρισκόταν σε μια από τις προαναφερόμενες καταστάσεις ανικανότητας, προϋποθέτει δικαιοπραξίες επαχθείς (μη χαριστικές), δηλαδή δικαιοπραξίες με τις οποίες η προσπόριση περιουσιακού οφέλους (επίδοση) έγινε έναντι ανταλλάγματος. Οι χαριστικές δικαιοπραξίες του κληρονομουμένου, δηλαδή εκείνες με τις οποίες η επίδοση έγινε χωρίς αντάλλαγμα, δεν εμπίπτουν στη ρύθμιση αυτή, αλλά αρκεί για την προσβολή τους η συνδρομή των όρων του πρώτου εδαφίου του ίδιου άρθρου.
Περαιτέρω, χαριστική δικαιοπραξία είναι και η προβλεπόμενη στο άρθρο 1509 ΑΚ σύμβαση γονικής παροχής, αφού η παροχή αυτή γίνεται χωρίς αντάλλαγμα και χωρίς την ύπαρξη σχετικής προς τούτο νομικής υποχρεώσεως των γονέων. Ο χαρακτηρισμός της ως δωρεάς, μόνον κατά το ποσόν που υπερβαίνει το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις μέτρο, δεν μπορεί να στηρίξει αντίθετη εκδοχή, καθ’ όσον η μη ένταξή της έως ένα βαθμό στην έννοια της δωρεάς αποσκοπεί στην απαλλαγή της από ορισμένες δυσμενείς συνέπειες των δωρεών, όπως είναι η υποβολή σε τύπο, η βαρύτερη φορολόγηση και ιδίως η δυνατότητα ανάκλησης. Δεν ήταν, αντιθέτως, σκοπός του άρθρου 1509 ΑΚ να υπαγάγει στις επαχθείς δικαιοπραξίες μέρος των γονικών παροχών, οι οποίες έτσι υπόκεινται, σε όλη τους την έκταση στη ρύθμιση του πρώτου εδαφίου του άρθρου 131 ΑΚ (ΑΠ372/2015).
Με βάση τις ανωτέρω σκέψεις, ο Άρειος Πάγος επικύρωσε την απόφαση του Εφετείου, που είχε αναγνωρίσει την ακυρότητα συμβολαίου γονικής παροχής ακινήτου προς τον εναγόμενο και αδελφό της ενάγουσας (ήδη αναιρεσίβλητης), διότι κατά τον χρόνο συντάξεως του σχετικού συμβολαίου ο παρέχων πατέρας των διαδίκων ευρισκόταν σε διαρκή στέρηση της χρήσης του λογικού εξ αιτίας πνευματικής νόσου (γεροντικής άνοιας). Έτσι, δέχτηκε ότι για την επίδικη σύμβαση γονικής παροχής και συνεπώς χαριστική, δεν απαιτείται η συνδρομή των προϋποθέσεων του δευτέρου εδαφίου του άρθρου 131 ΑΚ αλλά αρκεί η συνδρομή των προϋποθέσεων του πρώτου εδαφίου.
Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Λαμπρινούδης / επιστημονικός συνεργάτης e-themis
Δεν ήταν σκοπός του άρθρου 1509 ΑΚ να υπαγάγει στις επαχθείς δικαιοπραξίες μέρος των γονικών παροχών, οι οποίες έτσι υπόκεινται, σε όλη τους την έκταση στη ρύθμιση του πρώτου εδαφίου του άρθρου 131 ΑΚ
