Δικαιοδοσία σε διαφορές από συμβάσεις - υπ' αριθμ. 222/2018 απόφαση Α2’ Τμήματος ΑΠ
Σε εκτέλεση της διάταξης του άρθρου 94 του Συντάγματος, εκδόθηκε ο νόμος 1406/1983, με το άρθρο 1παρ.2 του οποίου, υπήχθησαν στη δικαιοδοσία των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων, μεταξύ άλλων, και οι διαφορές που προέρχονται από διοικητική σύμβαση και ανάγονται στο κύρος, την ερμηνεία και την εκτέλεση αυτής ή σε οποιαδήποτε παρεπόμενη της σύμβασης αυτής αξίωση. Η σύμβαση είναι διοικητική, αν ένα από τα συμβαλλόμενα μέρη είναι το Ελληνικό Δημόσιο ή νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και με τη σύναψη της σύμβασης επιδιώκεται η ικανοποίηση σκοπού, τον οποίον ο νόμος έχει αναγάγει σε δημόσιο, το δε Ελληνικό Δημόσιο ή νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, είτε βάσει του κανονιστικού καθεστώτος που διέπει τη σύμβαση, είτε βάσει ρητρών, που προβλέπονται κανονιστικώς και έχουν περιληφθεί στη σύμβαση και που αποκλίνουν από το κοινό δίκαιο, βρίσκεται, προς ικανοποίηση του εν λόγω σκοπού, σε υπερέχουσα θέση απέναντι στο αντισυμβαλλόμενο μέρος, δηλαδή σε θέση μη προσιδιάζουσα στον δυνάμει των διατάξεων του ιδιωτικού δικαίου συναπτόμενο συμβατικό δεσμό. Συμβάσεις που δεν συγκεντρώνουν σωρευτικά τα προαναφερθέντα γνωρίσματα είναι ιδιωτικές και οι διαφορές που προέρχονται από αυτές υπάγονται στη δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων, θεωρείται δε ότι παρεκκλίνουν από το κοινό δίκαιο και παρέχουν υπερέχουσα θέση στο Δημόσιο ή ν.π.δ.δ, οι διατάξεις ή οι ρήτρες εκείνες, που παρέχουν στα ανωτέρω τη δυνατότητα να εξασφαλίζουν τα συμφέροντα τους, επιβάλλοντας κυρώσεις για παραβάσεις της σύμβασης ή γενικότερα, επεμβαίνοντας μονομερώς προς διαμόρφωση του συμβατικού δεσμού. Με βάση τα ανωτέρω, γίνεται δεκτό, ότι η διαφορά που απορρέει από προφορική σύμβαση, για τη διάγνωση του χαρακτήρα της οποίας ο δικαστής δεν μπορεί προδήλως να αναζητήσει ρήτρες αποκλίνουν από το κοινό δίκαιο ούτε να διαγνώσει το κανονιστικό καθεστώς που τη διέπει, είναι ιδιωτικού δίκαιου, ανεξαρτήτως αν συμβαλλόμενο σ’αυτή είναι το Ελληνικό Δημόσιο ή ν.π.δ.δ ή αν φέρεται να έχει συναφθεί για την εκτέλεση έργου αποβλέποντος στην εξυπηρέτηση δημοσίου σκοπού.
Περαιτέρω, η αρνητική υπέρβαση δικαιοδοσίας, η οποία υπάρχει όταν το πολιτικό δικαστήριο παρά το νόμο κηρύσσει απαράδεκτο και δεν επιλαμβάνεται της υπόθεσης, καίτοι ανήκει στην δικαιοδοσία του, ελέγχεται με τον αναιρετικό λόγο του άρθρου 559 αρ.14 ΚΠολΔ. Στην προκειμένη περίπτωση, το Εφετείο απέρριψε ως απαράδεκτη, λόγω έλλειψης δικαιοδοσίας την αγωγή με την αιτιολογία ότι η διαφορά προέκυψε κατά την εκτέλεση των ειδικά αναφερομένων συμβάσεων τέλεσης εργασιών, μεταξύ μερών, από τα οποία το ένα-το εναγόμενο νοσοκομείο(ήδη αναιρεσίβλητο),είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, που εξυπηρετεί δημόσιο σκοπό, για την εξυπηρέτηση δημοσίου συμφέροντος, της προστασίας της δημόσιας υγείας πολιτών, ήταν δε οι εργασίες απαραίτητες για την επιτέλεση του έργου του και διέπονται οι συμβάσεις αυτές από τις διατάξεις του ν.2286/1995 και του π.δ.394/1996. Κρίνοντας, ωστόσο, το Εφετείο ότι η υποκειμένη σχέση είναι σχέση δημοσίου δικαίου, χωρίς να ερευνήσει αν στις μεταξύ των διαδίκων καταρτισθείσες συμβάσεις, συμφωνία και (προφορική) προσφορά (βάσει των οποίων εκτέλεσε το έργο και προσέφερε τις περιγραφόμενες υπηρεσίες του), συντρέχει το στοιχείο της υπερέχουσας θέσης του συμβαλλόμενου αναιρεσίβλητου έναντι της αντισυμβαλλόμενης του αναιρεσείουσας, το οποίο να μη προσιδιάζει στον δυνάμει των διατάξεων του ιδιωτικού δικαίου συναπτόμενο συμβατικό τους δεσμό, στοιχείο του οποίου και δεν γινόταν επίκληση στην αγωγή, παρά το νόμο κήρυξε απαράδεκτο. Επισημαίνεται ότι οι διατάξεις των νόμων περί προμηθειών των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου,(νόμος 2286/1995 και π.δ/μα 394/1996),οι οποίοι, κατά την παραδοχή της προσβαλλόμενης απόφασης, διέπουν τις επίδικες συμβάσεις, δεν εξασφαλίζουν υπερέχουσα θέση στο αναιρεσίβλητο έναντι της αντισυμβαλλόμενης του. Επομένως, είναι βάσιμος ο πρώτος από το άρθρο 559αριθμ.14ΚΠολΔ λόγος αναίρεσης.
Επιπροσθέτως, από τις διατάξεις των άρθρων 321,322 και 324 ΚΠολΔ, συνάγεται ότι το δεδικασμένο απορρέει από τις τελεσίδικες αποφάσεις των πολιτικών δικαστηρίων και εκτείνεται τόσο στο ουσιαστικό ζήτημα αναφορικά με έννομη σχέση που κρίθηκε ύστερα από άσκηση αγωγής, ανταγωγής, κύριας παρέμβασης ή ένστασης συμψηφισμού όσο και στο δικονομικό ζήτημα που κρίθηκε σε συνάρτηση με το ουσιαστικό ζήτημα, υπάρχει δε μεταξύ των ίδιων προσώπων με την ίδια ιδιότητα μόνο για το δικαίωμα που κρίθηκε, κυρίως ή παρεμπιπτόντως, και εφόσον πρόκειται για το ίδιο αντικείμενο και την ίδια ιστορική και νομική αιτία. Εξάλλου, κατά μεν τη διάταξη του άρθρ. 50§5 π.δ. 18/1989, που κωδικοποίησε το ν.δ. 170/1973 περί του Συμβουλίου της Επικρατείας, “οι αποφάσεις της Ολομέλειας, ακυρωτικές και απορριπτικές, καθώς και των Τμημάτων, αποτελούν μεταξύ των διαδίκων δεδικασμένο που ισχύει και σε κάθε υπόθεση ή διαφορά ενώπιον δικαστικής ή άλλης αρχής, κατά την οποία προέχει το διοικητικής φύσεως ζήτημα που κρίθηκε από το Συμβούλιο”, κατά δε τη διάταξη του άρθρ. 197§1 εδ. α’ ΚΔΔ (ν. 2717/1999), “δεδικασμένο δημιουργείται από τις τελεσίδικες και τις ανέκκλητες αποφάσεις, εφόσον οι τελευταίες δεν υπόκεινται σε ανακοπή ερημοδικίας, ως προς το ουσιαστικό ή δικονομικό διοικητικής φύσης ζήτημα που με αυτές κρίθηκε, εφόσον τούτο τελεί σε άμεση και αναγκαία συνάρτηση προς το συμπέρασμα που με τις ίδιες έγινε δεκτό”. Δηλαδή οι παραπάνω αποφάσεις του ΣτΕ ή και των διοικητικών εφετείων, όταν καταστούν απρόσβλητες, δημιουργούν μεταξύ των διαδίκων δεδικασμένο και για τα πολιτικά δικαστήρια, μόνον όμως για το διοικητικής φύσης ζήτημα που το δικαστήριο έλυσε, κυρίως ή παρεμπιπτόντως, προκειμένου να θεμελιώσει την κρίση του για το κύρος της διοικητικής πράξης. Κατ’ακολουθίαν, το πολιτικό δικαστήριο δεν δεσμεύεται από την περί δικαιοδοσίας κρίση του διοικητικού, και αν το διοικητικό δικαστήριο αποφάνθηκε, έστω και αμετάκλητα, ότι έχει ή δεν έχει δικαιοδοσία για την εκδίκαση της ενώπιον του αχθείσας διαφοράς, δεν κωλύεται το πολιτικό να αποφανθεί αντιθέτως. Στην προκειμένη περίπτωση, το Εφετείο, με την προσβαλλόμενη απόφαση, κατά παράβαση των ανωτέρω διατάξεων, δέχθηκε με επάλληλη αιτιολογία, ότι στερείται δικαιοδοσίας για την εκδίκαση της επίδικης διαφοράς, και διότι, για ένα μέρος αυτής “έχει κριθεί αμετάκλητα από τα διοικητικά δικαστήρια η δικαιοδοσία τους για την επίλυσή της”. Επομένως, το Εφετείο υπέπεσε και στην πλημμέλεια του άρθρου 559 αρ.16 ΚΠολΔ. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα ανωτέρω, έγινε δεκτό ότι η προσβαλλόμενη απόφαση του Εφετείου Αθηνών πρέπει να αναιρεθεί.
Επιμέλεια: Αγγελική Μούζουλα / Επιστημονική Συνεργάτης e-Θέμις
H διαφορά που απορρέει από προφορική σύμβαση, για τη διάγνωση του χαρακτήρα της οποίας ο δικαστής δεν μπορεί προδήλως να αναζητήσει ρήτρες αποκλίνουν από το κοινό δίκαιο ούτε να διαγνώσει το κανονιστικό καθεστώς που τη διέπει, είναι ιδιωτικού δίκαιου, ανεξαρτήτως αν συμβαλλόμενο σ'αυτή είναι το Ελληνικό Δημόσιο ή ν.π.δ.δ ή αν φέρεται να έχει συναφθεί για την εκτέλεση έργου αποβλέποντος στην εξυπηρέτηση δημοσίου σκοπού.
