Αδικοπρακτική ευθύνη λόγω βλάβης εννόμου αγαθού - υπ’ αριθμ. 420/2018 απόφαση Α1’ Τμήματος ΑΠ
Σύμφωνα με τα άρθρα 321, 322 και 324 ΚΠολΔ, η τελεσίδικη απόφαση αποτελεί δεδικασμένο, που δεν επιτρέπει να αμφισβητηθεί και να καταστεί αντικείμενο νέας δίκης το δικαίωμα που κρίθηκε και η δικαιολογητική σχέση, από την οποία αυτό έχει παραχθεί. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει ταυτότητα νομικής αιτίας και ιστορικής αιτίας.
Κατά το άρθρο 559 αρ. 16 ΚΠολΔ, λόγος αναίρεσης επιτρέπεται και αν το δικαστήριο κατά παράβαση του νόμου δέχθηκε, μεταξύ άλλων, ότι υπάρχει ή δεν υπάρχει δεδικασμένο. Ο Άρειος Πάγος ελέγχει μόνο την “παράβαση νόμου”, δηλαδή την ψευδή ερμηνεία ή εσφαλμένη εφαρμογή των περί δεδικασμένου διατάξεων σε σχέση με όσα γίνονται ανελέγκτως δεκτά, ενώ διαφεύγει του αναιρετικού ελέγχου, ως κρίση περί τα πράγματα, η συνδρομή ή όχι των περιστατικών ως προς την ταυτότητα της διαφοράς και των διαδίκων.
Περαιτέρω, από τα άρθρα 914, 297, 298 ΑΚ συνάγεται ότι, για τη θεμελίωση αδικοπρακτικής ευθύνης προς αποζημίωση, απαιτείται συμπεριφορά παράνομη και υπαίτια, πρόκληση ζημίας σε άλλον και αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παράνομης και υπαίτιας συμπεριφοράς και της επελθούσας ζημίας. Όταν με την αδικοπραξία θίγεται έννομο αγαθό, η προξενούμενη στην περιουσία ζημία, προέρχεται από την καταστροφή του αγαθού αυτού. Έτσι, από το συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων και εκείνων των άρθρων 936, 974 και 1000 ΑΚ, επί βλάβης πράγματος, μπορεί να ζητήσει αποζημίωση για την καταστροφή ή χειροτέρευσή του, καθώς και χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, ο φορέας εμπραγμάτου δικαιώματος, πρωτίστως δε αυτός που έχει δικαίωμα κυριότητας του πράγματος. Ακόμη, δικαιούχος μπορεί να είναι ο επικαρπωτής, ο αγοραστής στον οποίο παραδόθηκε το πράγμα με τον όρο παρακρατήσεως της κυριότητος από τον πωλητή μέχρι της αποπληρωμής του τιμήματος, αλλά και ο νομέας αυτού, καθώς και ο μισθωτής και ο απλός κάτοχος ήτοι ο δυνάμει εννόμου σχέσεως μετά του νομέως δικαιούμενος σε φυσική εξουσίαση του πράγματος, αφού για να επαναφέρουν τούτο στην προηγούμενη κατάστασή του, που θα τους επιτρέψει την τακτική του εκμετάλλευση και την απόλαυση των ωφελημάτων, θα υποβληθούν σε δαπάνες. Την ύπαρξη του δικαιώματος αυτού θα πρέπει να διαγνώσει το δικαστήριο ώστε να επιδικάσει την αποζημίωση καθώς και να προσδιορίσει το ύψος της.
Σύμφωνα με τα γενόμενα δεκτά η απόφαση που αναγνώρισε τους αναιρεσίβλητους νομείς του επίδικου μανδρότοιχου δεν αποτελεί δεδικασμένο για το δικαίωμα κυριότητας των τελευταίων επ’ αυτού, στο οποίο θεμελιωνόταν η αξίωση για καταβολή αποζημίωσης, διότι δεν υπάρχει ταυτότητα διαφοράς. Το Εφετείο όμως με εσφαλμένη ερμηνεία και εφαρμογή των περί δεδικασμένου διατάξεων δέχθηκε ότι υπάρχει δεδικασμένο κι επομένως έκρινε κατά παράβαση του νόμου, οπότε είναι βάσιμος ο σχετικός λόγος αναίρεσης (άρθρο 559 αρ. 16 ΚΠολΔ).
Επίσης, από το άρθρο 932 ΑΚ προκύπτει ότι το δικαστήριο της ουσίας μπορεί να επιδικάσει χρηματική ικανοποίηση, με σκοπό να επιτευχθεί μία υπό ευρεία έννοια αποκατάσταση της ηθικής βλάβης του ζημιωθέντος. Το ύψος της θα καθοριστεί με βάση τους κανόνες της κοινής πείρας και λογικής, έτσι ώστε ο παθών να απολαύει μία δίκαιη και επαρκή ανακούφιση και παρηγοριά, χωρίς να εμπορευματοποιείται η προσβληθείσα ηθική αξία και να επεκτείνεται υπέρμετρα το ύψος της αποζημιώσεως για ηθική βλάβη. Κριτήρια για τον προσδιορισμό του “εύλογου” ποσού είναι κυρίως τα ισχύοντα για τον συγκεκριμένο παθόντα και δράστη και οι ειδικότερες συνθήκες πρόκλησης της ηθικής βλάβης. Όμως ο δικαστής θα σχηματίσει την εύλογη κρίση του κατ’ εφαρμογή του αντικειμενικού μέτρου που θα εφάρμοζε και ο νομοθέτης αν έθετε ο ίδιος τον κανόνα αποκατάστασης της ηθικής βλάβης στην ατομική περίπτωση. Σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας ως γενική νομική αρχή αυξημένης τυπικής ισχύος (άρθρα 2 παρ. 1 και 25 του Συντάγματος), δηλαδή η κρίση του δικαστηρίου δεν πρέπει να υπερβαίνει τα όρια που διαμορφώνονται από την κοινή πείρα και την κοινή περί δικαίου συνείδηση σε ορισμένο τόπο και χρόνο. Το δικαστήριο πρέπει να τηρεί μια δίκαιη ισορροπία ανάμεσα στα αντιτιθέμενα συμφέροντα με παράλληλη προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Την αρχή αυτή εκφράζει και η υπερνομοθετικής ισχύος διάταξη του άρθρου 1 του πρώτου πρόσθετου πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ. Ενόψει όλων αυτών, η κρίση του δικαστηρίου της ουσίας, ως προς το ύψος του ποσού της επιδικασθείσης χρηματικής ικανοποίησης, πρέπει να ελέγχεται αναιρετικά, για το αν παραβιάζεται ευθέως ή εκ πλαγίου (άρθρο 559 ΚΠολΔ, αρ. 1 ή 19), η αρχή της αναλογικότητας, αλλά και όταν διαπιστώνεται υπέρβαση ακραίων ορίων της διακριτικής ευχέρειας. Στην προκειμένη περίπτωση, το Εφετείο παραβίασε, με το να μην την εφαρμόσει, την αρχή της αναλογικότητας του άρθρου 25 παρ. 1 του Συντάγματος, καθόσον τα επιδικασθέντα ποσά δεν τελούν σε σχέση ανεκτής αναλογίας με την ηθική βλάβη που δέχθηκε ότι υπέστησαν οι αναιρεσίβλητοι, κατά την κοινή πείρα, τη δικαστηριακή πρακτική και την περί δικαίου συνείδηση και υπερβαίνουν καταφανώς τα συνήθως επιδικαζόμενα σε παρόμοιες περιπτώσεις, ανερχόμενα σε πολύ μεγαλύτερα ποσά από την προκληθείσα ζημία. Επομένως, είναι βάσιμος και ο λόγος αναίρεσης από το άρθρο 559 αρ.1 ΚΠολΔ.
Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, η 30/2016 απόφαση του Μονομελούς Εφετείου Λάρισας αναιρέθηκε (άρθρο 559 αρ.16, 1).
Επιμέλεια: Βασιλική Γεωργίου / Επιστημονική Συνεργάτης e-Θέμις
Οποιος οφείλει αποζημίωση για την αφαίρεση ή βλάβη πράγματος ελευθερώνεται καταβάλλοντάς την σ' αυτόν που ήταν νομέας του πράγματος κατά το χρόνο της αφαίρεσης ή βλάβης, εκτός αν γνωρίζει ή υπαίτια αγνοει ότι τρίτος έχει κυριότητα ή άλλο δικαίωμα πάνω σ' αυτό.
