Εξέταση προστατευόμενων μαρτύρων και συμμετοχή τους στην ποινική έρευνα

Εξέταση προστατευόμενων μαρτύρων και συμμετοχή τους στην ποινική έρευνα

Στις 18 Μαΐου 2006, έλαβε χώρα ένοπλη επίθεση σε καφετέρια στα Σκόπια, με θύματα 3 παιδιά και 6 σοβαρά τραυματισμένους. Κατά την προκαταρκτική έρευνα, δύο ανώνυμοι μάρτυρες με τα ψευδώνυμα “Korab” και “Vodno”, αναγνώρισαν έναν από τους προσφεύγοντες ως δράστη, ενώ ένας επιπλέον ανώνυμος μάρτυρας, προσδιοριζόμενος με το ψευδώνυμο “Vardar”, αναγνώρισε το προσφεύγοντα, ως το άτομο εκείνο που αγόρασε το αυτοκίνητο με το οποίο έγινε η επίθεση, ισχυριζόμενος ότι κίνητρο για την πράξη του προσφεύγοντος ήταν η επιβολή αντιποίνων λόγω της δολοφονίας του αδερφού του. Στους προσφεύγοντες απαγγέλθηκαν η κατηγορία της ανθρωποκτονίας, πράξη για την οποία καταδικάστηκαν με την ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Καθοριστικό στοιχείο για την καταδίκη τους ήταν οι μαρτυρίες των προστατευόμενων μαρτύρων, διότι μέσω αυτών επιβεβαιώθηκε η παρουσία των προσφευγόντων στον τόπο του εγκλήματος και η αλληλουχία των γεγονότων που ακολούθησαν. Η απόφαση επικυρώθηκε τόσο σε δεύτερο βαθμό όσο και από το ανώτατο δικαστήριο της χώρας. 

Οι προσφεύγοντες διαμαρτύρονται ότι παραβιάστηκαν τα δικαιώματα τους σε δίκαιη δίκη και εξέτασης μάρτυρα, όπως προβλέπονται από το άρθρο 6§§1 και 3, περ. δ της ΕΣΔΑ.

Όσον αφορά το ζήτημα της προστασίας της ταυτότητας των μαρτύρων, οι οποίοι διατήρησαν την ανωνυμία τους λόγω φόβου επιβολής αντιποίνων από τους δράστες, το Δικαστήριο έκρινε πως υπήρξαν επαρκείς λόγοι που δικαιολογούν την παρουσία τους στην ποινική διαδικασία, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών της υπόθεσης. Εξετάζοντας, επίσης, την αποδεικτική σημασία των καταθέσεων δύο εκ των ανώνυμων μαρτύρων, οι οποίοι ήταν και αυτόπτες, διαπιστώθηκε πως ήταν οι μοναδικοί που αναγνώρισαν τους προσφεύγοντες ως τους δράστες του εγκλήματος, ενώ οι μαρτυρίες τους ήταν το μοναδικό στοιχείο που καταδείκνυε την παρουσία και τη δράση των προσφευγόντων στον τόπο του εγκλήματος, και στο οποίο στηρίχθηκε το εγχώριο δικαστήριο για την καταδικαστική απόφαση. Η εξέταση των εν λόγω μαρτύρων έγινε υπό καθεστώς πλήρους ανωνυμίας, ενώ οι προσφεύγοντες δεν είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν την εξέταση τους ενώπιον του εισαγγελέα και του αρμόδιου δικαστή, παρά μόνο να υποβάλλουν γραπτές ερωτήσεις  αφού έλαβαν τη γραπτή απομαγνητοφώνηση των καταθέσεων. Κατά την κρίση του ΕΔΔΑ, η δυνατότητα αυτή δε μπορεί να θεωρηθεί επαρκής διαδικαστική εγγύηση, ικανή να αντισταθμίσει τους περιορισμούς που υπέστησαν οι προσφεύγοντες στα υπερασπιστικά τους δικαιώματα. 

Αναφορικά με την παρουσία του τέταρτου μάρτυρα, ο οποίος ήταν επίσης παρών στον τόπο τέλεσης του εγκλήματος, η μοναδική του μαρτυρία δόθηκε κατά την προκαταρκτική έρευνα ενώπιον των ανακριτικών αρχών, προτού απαγγελθούν επισήμως κατηγορίες στους προσφεύγοντες. Σε μεταγενέστερο χρονικό διάστημα, η αστυνομία ενημερώθηκε ότι ο εν λόγω μάρτυρας είχε εγκαταλείψει τη χώρα και εκδόθηκε διεθνές ένταλμα σύλληψης σε βάρος του. Αξιολογώντας τα πραγματικά περιστατικά, το Δικαστήριο έκρινε πως δεν προκύπτουν ενδείξεις ότι οι αστυνομικές αρχές κατέβαλαν τη μέγιστη προσπάθεια προκειμένου να εντοπίσουν τον μάρτυρα, πριν αποφασιστεί η ανάγνωση της μαρτυρίας του κατά τη δίκη. Επιπλέον, τόσο οι προσφεύγοντες όσο και οι δικηγόροι τους δεν είχαν τη δυνατότητα να υποβάλλουν ερωτήσεις ή να τον εξετάσουν προφορικώς, ενώ ο εν λόγω μάρτυρας δεν εξετάστηκε από τον αρμόδιο δικαστή προκειμένου να αξιολογηθεί η συμπεριφορά του και κατ’ επέκταση η αξιοπιστία του. 

Με βάση τα ανωτέρω, το ΕΔΔΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, στην επίμαχη υπόθεση, οι περιορισμοί στα υπερασπιστικά δικαιώματα των προσφευγόντων ήταν ασυμβίβαστοι με τις εγγυήσεις περί δίκαιης δίκης. Συνεπώς, παραβιάστηκε το άρθρο 6 §§1 και 3, περ. δ. 

Επιμέλεια: Γεωργία Αρχοντή / Επιστημονική Συνεργάτης e-Θέμις

Για τη σχετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μπορείτε να ανατρέξετε στον ακόλουθο σύνδεσμο.

Η εξέταση των μαρτύρων υπό καθεστώς πλήρους ανωνυμίας, σε συνδυασμό με την περιορισμένη δυνατότητα εξέτασης μέσω υποβολής γραπτών ερωτήσεων μετά την λήψη της γραπτής απομαγνητοφώνησης των καταθέσεων, δε μπορεί να θεωρηθεί επαρκής διαδικαστική εγγύηση, ικανή να αντισταθμίσει τους περιορισμούς που υπέστησαν οι προσφεύγοντες στα υπερασπιστικά τους δικαιώματα.