Υποχρέωση προς αποζημίωση λόγω απάτης - υπ’ αριθμ. 209/2018 απόφαση Α1’ Τμήματος ΑΠ
Από το συνδυασμό των διατάξεων 914, 297, 298 και 330 ΑΚ προκύπτει ότι προϋποθέσεις της υποχρέωσης προς αποζημίωση είναι 1. Ζημιογόνος συμπεριφορά (πράξη ή παράλειψη), 2. Παράνομος χαρακτήρας της πράξης ή παράλειψης, 3. Υπαιτιότητα και 4. Πρόσφορος αιτιώδης σύνδεσμος, μεταξύ ζημιογόνου συμπεριφοράς (νομίμου λόγου ευθύνης) και αποτελέσματος (ζημίας). Το παράνομο της συμπεριφοράς συνδέεται με αντίθεση προς διάταξη που απαγορεύει τη συγκεκριμένη πράξη, είναι δε αδιάφορο σε ποιο τμήμα του δικαίου βρίσκεται η διάταξη που απαγορεύει την ένδικη συμπεριφορά. Από τη διάταξη του άρθρου 914 ΑΚ., σε συνδυασμό προς εκείνες των άρθρων 147-149 ΑΚ. και 386 ΠΚ προκύπτει ότι, γενεσιουργό λόγο υποχρέωσης σε αποζημίωση αποτελεί και η απατηλή συμπεριφορά σε βάρος του ζημιωθέντος, η οποία υπάρχει όταν κάποιος από δόλο, προκαλεί, ενισχύει ή διατηρεί με κάθε μέσο ή τέχνασμα σε άλλον, τη σφαλερή αντίληψη πραγματικών γεγονότων, ένεκα της οποίας αυτός προβαίνει σε δήλωση βούλησης ή επιχείρηση πράξης από την οποία υφίσταται ζημία, εφόσον το χρησιμοποιηθέν απατηλό μέσο υπήρξε αποφασιστικό για την γενομένη δήλωση βούλησης ή την επιχειρηθείσα πράξη, ενώ δεν αποκλείεται η τυχόν χρησιμοποιηθείσα για την απάτη ψευδής παράσταση να αναφέρεται σε μελλοντικό γεγονός ή να συνδέεται με απόκρυψη κρίσιμων γεγονότων, την ύπαρξη των οποίων αγνοούσε ο ζημιωθείς και γνώριζε αυτός που τον εξαπάτησε (ΑΠ 895/2011). Κατά την έννοια της διάταξης του άρθρου 386 ΠΚ, ερμηνευομένης ενόψει και του άρθρου 27 ΠΚ, δόλος συντρέχει όχι μόνον όταν ο δράστης επιδιώκει την πρόκληση της ζημίας αυτής, αλλά και όταν την γνωρίζει ως ενδεχόμενη και αποδέχεται την δυνατότητα πρόκλησης της ίδιας ζημίας είτε ως αναγκαία είτε ως ενδεχόμενη συνέπεια της παράνομης συμπεριφοράς του. Εξάλλου, απάτη κατά την έννοια του αρθρ. 147 ΑΚ αποτελεί κάθε συμπεριφορά από πρόθεση που τείνει να παράγει, ενισχύσει ή διατηρήσει πεπλανημένη αντίληψη ή εντύπωση με σκοπό να οδηγηθεί κάποιος σε δήλωση βούλησης, συνίσταται δε η απατηλή συμπεριφορά είτε σε παράσταση ανύπαρκτων γεγονότων ως υπαρκτών, κατά παράβαση του καθήκοντος αλήθειας, είτε στην απόκρυψη ή αποσιώπηση η ατελή ανακοίνωση υπαρκτών γεγονότων, των οποίων η αποκάλυψη σ’ αυτόν που τα αγνοούσε επιβαλλόταν από το καθήκον διαφώτισής του με βάση την καλή πίστη ή την υπάρχουσα ιδιαίτερη σχέση μεταξύ αυτού και εκείνου προς τον οποίο απηύθυνε τη δήλωσή του (ΑΠ 1269/2017, ΑΠ 282/2010). Δεν ενδιαφέρει το είδος της πλάνης που δημιουργήθηκε από την απάτη, δηλαδή αν αυτή είναι ή δεν είναι συγγνωστή, ουσιώδης ή επουσιώδης, καθώς και αν αναφέρεται αποκλειστικά στα παραγωγικά αίτια της βούλησης, αρκεί η πλάνη να υφίσταται κατά τον χρόνο που δηλώνεται η βούληση (ΑΠ 1269/2017, ΑΠ 373/2008).
Στην υπό κρίση υπόθεση, ο εναγόμενος δεν ήταν εγγεγραμμένος στο μητρώο συντηρητών αρχαιοτήτων και έργων τέχνης κι επομένως δεν ήταν σε θέση να εκτελέσει το συμφωνηθέν έργο στο ένδικο ακίνητο, το οποίο είχε προηγουμένως χαρακτηρισθεί ως έργο τέχνης με συνέπεια να υπάγεται στις προστατευτικές διατάξεις του ισχύοντος δικαίου (άρθρο 73 παρ. 10 ν. 3028/2002), που απαιτούν οι εργασίες συντήρησης σε μνημεία να τελούνται από πρόσωπα εγγεγραμμένα στο μητρώο. Συνεπώς, κατά την κατάρτιση της ένδικης σύμβασης ο εναγόμενος - αντενάγων βρισκόταν σε αρχική, υποκειμενική, αδυναμία παροχής. Ο τελευταίος γνώριζε την αδυναμία του αυτή, διότι όντας ζωγράφος πολλών ετών είχε και σαφή αντίληψη των ορίων επέμβασης της τέχνης του, έχοντας ιδιαίτερη ενασχόληση με την αγιογραφία, πράγμα το οποίο απέκρυψε κατά τη σύναψη του ιδιωτικού συμφωνητικού και υπεσχέθη ζωγραφική αποκατάσταση σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Υπουργείου Πολιτισμού και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας νεωτέρων μνημείων. Είναι άλλωστε κοινό τοις πάσι ότι δεν δύναται ο οποιοσδήποτε να επεμβαίνει σε χαρακτηρισμένα ως μνημεία ή έργα τέχνης αντικείμενα. Εν τούτοις αντελήφθη ότι οι εργοδότες δεν ήταν γνώστες της ιδιαίτερης ειδικότητας στην οποία και μόνο επιτρεπόταν να επέμβει και προχώρησε στην κατάρτιση της σύμβασης αποσπώντας την προκαταβολή των 15.000 ευρώ.
Το Εφετείο δεχόμενο εν μέρει την αγωγή, επιδίκασε στους αναιρεσίβλητους το ποσό των 15.000 ευρώ ως αποζημίωση λόγω αδικοπραξίας, ενώ απέρριψε, ως ουσιαστικά αβάσιμη, την αγωγική αξίωση για επιδίκαση σ’ αυτούς χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης από την ίδια αδικοπραξία, καθώς δεν προέκυψε άμεσος δόλος του εναγομένου, που να συνίσταται στην ηθελημένη ενέργεια πρόκλησης βλάβης της εναγομένης εταιρείας στη φήμη της, στην εμπιστοσύνη των πιστωτών του κοινού και γενικά στις επιχειρήσεις της.
Να σημειωθεί ότι η απόφαση του Εφετείου αναιρέθηκε λόγω αντιφατικών αιτιλογιών που στέρησαν την απόφαση νόμιμης βάσης (άρθρο 559 αρ.19 ΚΠολΔ).
Επιμέλεια: Βασιλική Γεωργίου / Επιστημονική Συνεργάτης e-Θέμις
Κατά τις διατάξεις 147-149, όποιος παρασύρθηκε με απάτη σε δήλωση βούλησης έχει δικαίωμα να ζητήσει να ακυρωθεί η δικαιοπραξία και παράλληλα να ζητήσει και την ανόρθωση κάθε άλλης ζημίας, σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες.
