Προσβολή της προσωπικότητας - υπ'αριθμ. 15/2018 απόφαση Α2 Τμήματος ΑΠ
Από τα άρθρα 57 εδ. α’, 59 εδ. α’, 932 Α.Κ., συνάγεται ότι όποιος παράνομα προσβάλλεται στην προσωπικότητά του, (νοουμένη ως το προστατευόμενο από το Σύνταγμα (άρθρ. 2 παρ.1) σύνολο των αξιών που απαρτίζουν την ουσία του ανθρώπου), και ειδικότερα προσβάλλεται στην προστατευόμενη από το Σύνταγμα (αρθρ. 5 παρ.2) τιμή ή υπόληψή του, με δυσφήμηση ή εξύβριση, έχει δικαίωμα να απαιτήσει την άρση της προσβολής και τη μη επανάληψή της στο μέλλον. Το δικαστήριο δύναται, επιπλέον, αφού λάβει υπ’ όψη το είδος της προσβολής, να καταδικάσει τον υπαίτιο προσβολέα σε ικανοποίηση της ηθικής βλάβης εκείνου που έχει προσβληθεί. Η ικανοποίηση συνίσταται σε πληρωμή χρηματικού ποσού, σε δημοσίευμα, ή σε οτιδήποτε επιβάλλεται από τις περιστάσεις.
Εξάλλου, κατά το άρθρο 914 Α.Κ., όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει. Η προσβολή της προσωπικότητας αποτελεί συγχρόνως και αδικοπραξία με βάση την 914 Α.Κ. όταν είναι παράνομη, αντίκειται δηλαδή σε διάταξη που απαγορεύει συγκεκριμένη πράξη, με την οποία προσβάλλεται έκφανση αυτής, είναι δε αδιάφορο σε ποιο τμήμα δικαίου βρίσκεται η διάταξη που απαγορεύει την προσβολή. Κατ’ ακολουθίαν, σύμφωνα με το άρθρο 361 παρ.1 Π.Κ., όποιος προσβάλλει την τιμή άλλου με λόγο ή με έργο ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή. Για τη στοιχειοθέτηση, επομένως, της αξιόποινης πράξης της εξυβρίσεως, που συνιστά συγχρόνως και αδικοπραξία κατά τις 57-59 και 914 Α.Κ., απαιτείται ο δράστης να εκδηλώνει αμφισβήτηση για την ηθική ή κοινωνική αξία κάποιου προσώπου ή καταφρόνηση, ενώ για την υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος αυτού απαιτείται ο δράστης να γνωρίζει και να θέλει με την ενέργειά του να προσβάλει την τιμή και υπόληψη του παθόντος. Όμως, κατά το άρθρο 367 παρ. 1 περ. α- δ’ Π.Κ. το άδικο των προβλεπόμενων στα άρθρα 361 και 362 του ίδιου Κώδικα πράξεων αίρεται, μεταξύ των άλλων περιπτώσεων που προβλέπονται στο άρθρο αυτό, και όταν πρόκειται για εκδηλώσεις που γίνονται για την εκτέλεση νομίμων καθηκόντων, την άσκηση νόμιμης εξουσίας ή για τη διαφύλαξη (προστασία) δικαιώματος ή από άλλο δικαιολογημένο ενδιαφέρον ή σε ανάλογες περιπτώσεις (περ. γ’ και δ’). Η τελευταία αυτή διάταξη (367 Π.Κ.) για την ενότητα της έννομης τάξης εφαρμόζεται αναλογικά και στο χώρο του ιδιωτικού δικαίου. Επομένως, αιρόμενου και του άδικου χαρακτήρα των προαναφερθεισών αξιοποίνων πράξεων, αποκλείεται και το στοιχείο του παρανόμου της επιζήμιας συμπεριφοράς ως όρου της αντίστοιχης αδικοπραξίας του αστικού δικαίου.
Η διάταξη, ωστόσο, του άρθρου 367 παρ.2 Π.Κ., ανατρέπει την προαναφερόμενη άρση του άδικου χαρακτήρα της προσβολής με δυσφήμηση ή εξύβριση αν από τον τρόπο που έλαβαν χώρα οι δυσφημιστικές ή εξυβριστικές δηλώσεις προκύπτει σκοπός εξυβρίσεως. Ειδικός σκοπός εξυβρίσεως υπάρχει στον τρόπο εκδηλώσεως της προσβλητικής της τιμής του άλλου συμπεριφοράς όταν αυτός έγκειται στην ενδυνείδητη υπέρβαση των ορίων του δικαιώματος, δεν ήταν δηλαδή αναγκαίος για τη δέουσα απόδοση του περιεχομένου της σκέψης εκείνου που φέρεται ότι ενεργεί από δικαιολογημένο ενδιαφέρον (πρόσθετο στοιχείο της υποκειμενικής υπόστασης του αδικήματος).
Συνεπώς, από τον συνδυασμό των διατάξεων 361 Π.Κ., 362 παρ. 2 Π.Κ., και 914 Α.Κ., συνάγεται ότι τα αντικειμενικά και υποκειμενικά στοιχεία της αδικοπραξίας είναι δυνατόν να συντρέχουν με την ειδικότερη μορφή του εγκλήματος της εξυβρίσεως του άρθρου 361 Π.Κ., και μάλιστα της ειδικής μορφής, της επί σκοπώ εξυβρίσεως τελέσεως του αδικήματος αυτού, αδίκημα που αποτελεί συγχρόνως και προσβολή της προσωπικότητας του ατόμου βάσει των άρθρων 57 εδ.α και 59 εδ.α Α.Κ., και θεμελιώνει αξίωσή του για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης.
Περαιτέρω, κατά την έννοια του άρθρου 932 Α.Κ., το δικαστήριο της ουσίας, αφού δεχθεί ότι συνεπεία αδικοπραξίας προεκλήθη σε κάποιο πρόσωπο ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη, καθορίζει στη συνέχεια το ύψος της οφειλόμενης γι’ αυτήν χρηματικής ικανοποίησης, με βάση τους κανόνες της κοινής πείρας και της λογικής, λαμβάνοντας ιδίως υπ’ όψη ως κριτήρια: το είδος της προσβολής, την έκταση της βλάβης, τις συνθήκες τέλεσης της αδικοπραξίας, τη βαρύτητα του πταίσματος του υπόχρεου, το τυχόν συντρέχον πταίσμα του δικαιούχου και την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των διαδίκων μερών. Τα στοιχεία αυτά πρέπει να οδηγούν τον δικαστή να σχηματίσει την κατά το άρθρο 932 Α.Κ. εύλογη κρίση του, κατ’ εφαρμογή του αντικειμενικού μέτρου που θα εφάρμοζε και ο νομοθέτης, αν έθετε ο ίδιος τον κανόνα αποκαταστάσεως της ηθικής βλάβης στην ατομική περίπτωση. Το αντικειμενικό αυτό μέτρο συνάγεται από τον ανωτέρω σκοπό του άρθ. 932 Α.Κ. και, μέσω αυτού, από την όλη κλίμακα των υπερκειμένων σκοπών του συστήματος αποζημίωσης λόγω αδικοπραξίας του Α.Κ.. Κατά τον καθορισμό, ωστόσο, του επιδικαζόμενου ποσού, πρέπει πάντοτε να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας ως γενική νομική αρχή, και δη αυξημένης τυπικής ισχύος (άρθρα 2 παρ. 1 και 25 του ισχύοντος Συντάγματος) υπό την έννοια ότι η σχετική κρίση του δικαστηρίου, δεν πρέπει να υπερβαίνει τα όρια όπως αυτά διαπιστώνονται από τα δεδομένα της κοινής πείρας και την κοινή περί δικαίου συνείδηση σε ορισμένο τόπο και χρόνο, που αποτυπώνονται στη συνήθη πρακτική των δικαστηρίων.
Η αμφισβήτηση της ακαδημαϊκής ιδιότητας, επαγγελματικής εντιμότητας και της προσωπικής ηθικής καθώς και η απαξίωση της επιστημονικής κατάρτισης του ατόμου σε τηλεοπτικό σταθμό πανελλήνιας εμβέλειας με γνώση του δράστη σχετικά με την προσφορότητα των μέσων αυτών να παράγουν εξωτερικά την εντύπωση καταφρόνησης του παθόντος, συνιστούν αναμφισβήτητα προσβολή της προσωπικότητάς του και μάλιστα ιδιαιτέρως σοβαρή, που δικαιολογούν την επιδίκαση ιδιαίτερα αυξημένου χρηματικού ποσού για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης του παθόντος.
Επιμέλεια: Αγγελική Μούζουλα / Επιστημονική Συνεργάτης e-Θέμις
Η προσβολή της προσωπικότητας αποτελεί συγχρόνως και αδικοπραξία με βάση την 914 Α.Κ. όταν είναι παράνομη, αντίκειται δηλαδή σε διάταξη που απαγορεύει συγκεκριμένη πράξη, με την οποία προσβάλλεται έκφανση αυτής, είναι δε αδιάφορο σε ποιο τμήμα δικαίου βρίσκεται η διάταξη που απαγορεύει την προσβολή.
