ΕΔΔΑ: «Παραβίαση λόγω απέλασης Σύριου υπηκόου»

ΕΔΔΑ: «Παραβίαση λόγω απέλασης Σύριου υπηκόου»

Με την απόφαση της 14^ης Φεβρουαρίου 2017, στην υπόθεση S.K. κατά Ρωσίας (Αριθμός προσφυγής 52722/15), το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), ως προς το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής (έλλειψη αποτελεσματικής προσφυγής όσον αφορά τις διοικητικές διαδικασίες και τις προσωρινές διαδικασίες ασύλου), καθώς και ότι η εφαρμογή της προτεινόμενης απέλασης του προσφεύγοντος στη Συρία θα συνιστούσε παραβίαση των άρθρων 2 & 3 της Σύμβασης που προστατεύουν το δικαίωμα στη ζωή και απαγορεύουν την απάνθρωπη μεταχείριση αντίστοιχα. Επιπλέον, έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 1 και 4 της ΕΣΔΑ.

Ως προς τα γεγονότα, ο προσφεύγων (Σύριος υπήκοος) έφθασε στη Ρωσία τον Οκτώβριο του 2011. Τον Φεβρουάριο του 2013, ο προσφεύγων καταδικάστηκε σε ποινή αναγκαστικής επιστροφής στη Συρία, λόγω παραμονής στη Ρωσία μετά τη λήξη της βίζας του. Τον Μάρτιο του 2015, το Ανώτατο Δικαστήριο της Δημοκρατίας του Νταγκεστάν (η Δημοκρατία του Νταγκεστάν αποτελεί ομοσπονδιακό υποκείμενο της Ρωσίας) επικύρωσε την απόφαση αυτή και ο προσφεύγων τοποθετήθηκε σε κέντρο κράτησης μεταναστών. Η απέλαση δεν επιβλήθηκε και τον Μάϊο του 2015 ο προσφεύγων έκανε αίτηση για προσωρινό άσυλο. Η αίτησή του απορρίφθηκε και η απόφαση αυτή επικυρώθηκε σε επανεξέταση. Στη συνέχεια, ο προσφεύγων ζήτησε δικαστική επανεξέταση της απόφασης η οποία απορρίφθηκε, ενώ και η έφεσή του κατά της απορριπτικής αυτής αποφάσεως απορρίφθηκε τον Ιούνιο του 2016. Στις 26 Οκτωβρίου και στις 12 Νοεμβρίου 2015, το ΕΔΔΑ υπέδειξε στη ρωσική κυβέρνηση, σύμφωνα με το άρθρο 39 του Κανονισμού του Δικαστηρίου, ότι ο προσφεύγων δεν πρέπει να απελαθεί στη Συρία κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ενώπιόν του. Ο προσφεύγων κατήγγειλε, μεταξύ άλλων, ότι η υποχρεωτική μετακίνησή του στη Συρία θα συνεπαγόταν παραβίαση των άρθρων 2 και 3 της ΕΣΔΑ και ότι, σε κάθε περίπτωση, δεν του είχε παρασχεθεί η δυνατότητα άσκησης πραγματικής προσφυγής σύμφωνα με το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ.

Κατά το ΕΔΔΑ, η επιβολή της απέλασης του προσφεύγοντος στη Συρία θα συνιστούσε παραβίαση των άρθρων 2 & 3 της ΕΣΔΑ, που προστατεύουν το δικαίωμα στη ζωή και απαγορεύουν την απάνθρωπη μεταχείριση, όπως προκύπτει από τα παρακάτω. Η καταγγελία του προσφεύγοντος είχε γίνει στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων εχθροπραξιών στη Συρία, και ειδικότερα στη γενέτειρα πόλη του (το Χαλέπι), καθώς και λόγω της πιθανότητας στρατολόγησής του στην ενεργό στρατιωτική υπηρεσία,  εντείνοντας έτσι τους κινδύνους για τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητά του. Η ανασφάλεια, η ανθρωπιστική κρίση, καθώς και το είδος και η έκταση των εχθροπραξιών στη Συρία είχαν επιδεινωθεί δραματικά μεταξύ της άφιξης του προσφεύγοντος στη Ρωσία και της άρνησης της προσωρινής αίτησης ασύλου του. Οι διαθέσιμες πληροφορίες εμπεριείχαν ενδείξεις ότι, παρά τη συμφωνία για την κατάπαυση των εχθροπραξιών που υπεγράφη τον Φεβρουάριο του 2016, ορισμένες «ομάδες επιθέσεων» που δραστηριοποιούνται στην περιοχή χρησιμοποιούν ακόμη μεθόδους και τακτικές πολέμου που αυξάνουν τον κίνδυνο απώλειας της ζωής των αμάχων. Το διαθέσιμο υλικό ενώπιον του Δικαστηρίου αποκάλυψε, πράγματι, εκθέσεις της αδιάκριτης χρήσης βίας και των επιθέσεων εναντίον αμάχων στη Συρία.

Το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ, σε συνδυασμό με τα άρθρα 2 και 3 της ΕΣΔΑ, συνεπάγεται τα ακόλουθα. Εκ του ισχυρισμού ότι συνέτρεχαν στο πρόσωπο του προσφεύγοντα πραγματικοί κίνδυνοι απάνθρωπης μεταχείρισής του, αντίθετης προς τα άρθρα 2 και 3 της Σύμβασης, απορρέει η υποχρέωση ότι ο ενδιαφερόμενος θα έπρεπε να έχει πρόσβαση σε πραγματική προσφυγή με αυτόματο ανασταλτικό αποτέλεσμα και ότι θα έπρεπε να υπάρχει ανεξάρτητος και αυστηρός έλεγχος.

Συναφώς, επιβάλλεται να υπομνησθεί, καταρχάς, ότι η έφεση κατά της αναγκαστικής απέλασης που επιβλήθηκε από το πρωτοβάθμιο δικαστήριο είχε αυτόματο ανασταλτικό αποτέλεσμα, υπό την έννοια ότι από τη λειτουργία του νόμου δεν έπρεπε να πραγματοποιηθεί η επιστροφή του προσφεύγοντος μέχρι να λήξει η νόμιμη προθεσμία της έφεσης ή έως ότου να επιδοθεί η έφεση. Επομένως, ο προσφεύγων προστατευόταν από τον κίνδυνο απέλασής του μέχρι τον Μάρτιο του 2015, όταν το Ανώτατο Δικαστήριο της Δημοκρατίας του Νταγκεστάν επικύρωσε την υποχρεωτική απέλαση. Παρά το γεγονός ότι, το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ δεν υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα κράτη σε παροχή επιπλέον έννομης προστασίας σε αυτού του είδους τις υποθέσεις, το ρωσικό εσωτερικό δίκαιο προβλέπει επανεξέταση αυτών των αποφάσεων. Ωστόσο, σε μια τέτοια περίπτωση, η αναστολή δεν είναι αυτόματη. Ως εκ τούτου, η διαδικασία επανεξέτασης δεν αποτέλεσε μια αποτελεσματική προσφυγή κατά τους όρους του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ, στο πλαίσιο μιας καταγγελίας που στηρίζεται στα άρθρα 2 και 3 της ΕΣΔΑ. Επιπλέον, ένας ανεξάρτητος και ενδελεχής έλεγχος σύμφωνα με το άρθρο 13 της Σύμβασης, υποδεικνύει ότι η αποτελεσματική προσφυγή έπρεπε να προσφέρει ουσιαστική προστασία στον προσφεύγοντα όταν κατά την εξέταση αποκαλύπτονται σοβαροί λόγοι ύπαρξης πραγματικού κινδύνου κακομεταχείρισής του στην περίπτωση επιβολής ενός τέτοιου μέτρου υποχρεωτικής επιστροφής του. Κατά το χρονικό σημείο που ο προσφεύγων κρίθηκε ένοχος λόγω παραμονής στη Ρωσία μετά τη λήξη της βίζας του, τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν άλλη επιλογή από το να επιβάλουν την υποχρεωτική απέλαση, ανεξάρτητα από την εγκυρότητα των επιχειρημάτων του σε σχέση με τα άρθρα 2 και 3 της Σύμβασης.

Όσον αφορά τη διαδικασία προσωρινού ασύλου, ενώ μια πρόσφορη αίτηση για προσωρινό άσυλο θα ήταν σε θέση να αναστείλει την εκτέλεση της προβλεπόμενης απέλασης, εν προκειμένω, η αίτησή του προσφεύγοντος για προσωρινό άσυλο απορρίφθηκε και ως εκ τούτου δεν υπήρξε ανασταλτικό αποτέλεσμα. Το ΕΔΔΑ δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο ότι η προσωρινή διαδικασία ασύλου θα ήταν, θεωρητικά, ικανή να εξασφαλίσει μια ενδελεχή αξιολόγηση των κινδύνων, από τους οποίους υποχρεωτικά προστατεύονται τα άτομα κατά τα άρθρα 2 και 3 της ΕΣΔΑ, ενώ σημείωσε ότι κατά το παρελθόν η χορήγηση προσωρινού ασύλου εμπόδισε την απέλαση ενός αλλοδαπού από τη Ρωσία, έστω και για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, οι εθνικές αρχές θεώρησαν -χωρίς καμία ικανοποιητική δικαιολογία- ότι η κατάσταση των συνεχιζόμενων εχθροπραξιών στη Συρία δεν δικαιολογεί την παροχή προσωρινού ασύλου, ενώ στήριξαν την απόφασή τους σε ζητήματα που εμπίπτουν εκτός του πεδίου εφαρμογής της ενδελεχούς εξέτασης που απαιτείται.

Το ΕΔΔΑ έκρινε ομόφωνα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, λόγω έλλειψης πραγματικής προσφυγής όσον αφορά τις διοικητικές διαδικασίες και τις προσωρινές διαδικασίες ασύλου, καθώς και ότι ενδεχόμενη απέλαση του προσφεύγοντος στη Συρία θα συνιστούσε παραβίαση των άρθρων 2 & 3 της ΕΣΔΑ που προστατεύουν το δικαίωμα στη ζωή και απαγορεύουν την απάνθρωπη μεταχείριση αντίστοιχα. Το Δικαστήριο έκρινε, επίσης ομόφωνα, ότι θα πρέπει να απελευθερωθεί ο προσφεύγων χωρίς καθυστέρηση διότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 1 (η μετακίνηση του προσφεύγοντος δεν ήταν εφικτή) και παρ. 4 (καμία διαδικασία στη διάθεση του προσφεύγοντος για δικαστικό έλεγχο της νομιμότητας της κράτησής του) της ΕΣΔΑ.

Παραβίαση άρθρων 2, 3, 5 και 13 της ΕΣΔΑ. Η καταγγελία του προσφεύγοντος είχε γίνει στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων εχθροπραξιών στη Συρία, και ειδικότερα στη γενέτειρα πόλη του (το Χαλέπι), καθώς και λόγω της πιθανότητας στρατολόγησής του στην ενεργό στρατιωτική υπηρεσία, εντείνοντας έτσι τους κινδύνους για τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητά του.